अभिनेते कमल हासन यांनी मध्यंतरी कन्नड भाषेता उगम तमिळमधूनच झाला असे विधान केल्याने प्रचंड वाद निर्माण झाला. या निमित्ताने कन्नड आणि तमिळ यांच्यात अधिक जुनी भाषा कोणती, ही चर्चाही रंगू लागली आहे.
नेमका वाद काय?
सुप्रसिद्ध दाक्षिणात्य अभिनेते कमल हासन यांचा ‘ठग लाइफ’ हा सिनेमा शुक्रवारी प्रदर्शित झाला. या सिनेमाच्या एका प्रसिद्धी कार्यक्रमात कमल हासन यांनी व्यासपीठावर उपस्थित कर्नाटकातील अभिनेते शिवराजकुमार यांच्याविषयी गौरवोद्गार काढताना म्हटले की शिवराजकुमार हे माझ्या कुटुंबातल्यासारखेच आहेत. आणि कन्नड भाषा ही तमिळ भाषेतूनच निर्माण झाली आहे. या वाक्यावरून वादाला तोंड फुटले. कर्नाटकात या विधानामुळे मुख्यमंत्र्यांपासून अनेक कर्नाटक भाषिक संघटनांनी या विधानाचा तीव्र निषेध केला. हा वाद एवढ्यावरच थांबला नाही तर कमल हासन या विधानाबद्दल माफी मागत नाहीत, तोपर्यंत त्यांना ‘ठग लाइफ’ हा सिनेमा कर्नाटकात प्रदर्शित होऊ दिला जाणार नाही, अशी भूमिका या संघटनांनी घेतली.
न्यायालयाचे म्हणणे काय?
सिनेमाचे निर्माते या नात्याने कमल हासन यांनी या सिनेमाच्या कर्नाटकातील प्रदर्शनाच्या वेळी संरक्षण देण्यासाठी कर्नाटक उच्च न्यायालयात धाव घेतली. त्यांच्या वकिलांनी त्यांच्या वतीने कमल हासन यांचे निवेदन न्यायालयासमोर सादर केले, पण त्यात माफी मागितली नव्हती, तर विधानाचा विपर्यास केला गेल्याचे म्हटले होते. यावर न्यायालयाने त्यांच्या वकिलांना फटकारले आणि निर्मात्यांनी माफी मागून वाद मिटवावा असे सांगित या प्रकरणाची सुनावणी १० जून रोजी ठेवली. तोपर्यंत हा सिनेमा कर्नाटक वगळून अन्यत्र प्रदर्शित झाला.
कोणती भाषा प्राचीन?
कन्नड भाषा आधी आली की तमिळ या प्रश्नाला यानिमित्ताने तोंड फुटले. भारतात सर्वात जुनी भाषा कोणती हा प्रश्न आजचा नाही. २०व्या शतकाच्या मध्यापासूनच हा राजकीय दृष्ट्या संवेदनशील विषय राहिला आहे. कोणी संस्कृत म्हणतो, कोणी तमिळ तर कोणी आणखी कोणती भाषा. पण राष्ट्रवादाच्या गदारोळामागे ऐतिहासिक भाषाशास्त्रज्ञ आणि पुरातत्त्वज्ञ यांनी आपल्या भाषिक वारशाबद्दल अनेक आश्चर्यकारक शोध लावले आहेत. या अभ्यासातून हे स्पष्ट होते की प्रागैतिहासिक भारतातील भाषा आजइतक्याच विविध होत्या.
द्रविड भाषा कुठून आल्या?
‘द्रविड’ हा शब्द आज मुख्यतः दक्षिण भारताशी जोडला जातो – जातीयता, संस्कृती आणि राजकारण यांच्याशीही. पण येथे तो केवळ भाषाशास्त्रीय अर्थाने वापरला आहे. भाषाशास्त्रज्ञ भद्रिराजू कृष्णमूर्ती यांनी आपल्या ‘द द्रविडियन लँग्वेजेस’ (२००३) या पुस्तकात लिहिले आहे की द्रविड भाषा भारताच्या दक्षिण टोकापासून मध्य भारतापर्यंत बोलल्या जातात. ब्राहुई ही एक स्वतंत्र द्रविड भाषा पार पश्चिमेला पाकिस्तानातील बलुचिस्तानमध्येदेखील बोलली जाते.
‘द्रविडियन किनशिप’ (१९८१) या पुस्तकात मानववंशशास्त्रज्ञ थॉमस ट्रॉटमन यांच्या नोंदीनुसार, महाराष्ट्रातील अनेक गावांच्या नावांमध्ये द्रविडी भाषा डोकावते. सिंध आणि गुजरातमधील काही जातींमध्ये मावस भाऊ-मुलीचे विवाह किंवा चुलत भाऊ-बहीण विवाह यांसारखी द्रविड प्रथा आजही आढळते. यावरून हे दिसते की द्रविड भाषा बोलणारे व त्यांचे वंशज खूपच व्यापक पसरलेले आहेत.
मूळ द्रविड भाषक कसे पसरले?
इतक्या विस्तृत भौगोलिक व्याप्तीवरून एक प्रश्न उभा राहतो – मूळ द्रविड भाषा बोलणारे लोक कोण होते? ते कसे पसरले आणि का? सर्व द्रविड भाषांमध्ये आढळणाऱ्या सुरुवातीच्या समान वैशिष्ट्यांचा अभ्यास करून एक ‘आदि-द्रविड’ भाषा पुन्हा संकलित करता येते.
इ.स.पू. ३००० च्या सुमारास – जेव्हा सिंधू संस्कृती भरात होती – आदि-द्रविड लोक अनेक पिकांची माहिती ठेवून होते. त्यांच्याकडे गाई-मेंढ्यांच्या गोठ्यांसाठीही शब्द होते. पुराजैवशास्त्रज्ञ डॉरियन क्यूस फुलर यांनी २००७ मधील लेखात सांगितले की हे लोक कोरड्या पानझडी जंगलात राहायचे.
एक भूभाग या सर्व निकषांशी जुळतो, जिथे द्रविड भाषिकांचे चार प्रमुख गट (उत्तर, मध्य, दक्षिण-मध्य आणि दक्षिण) एकत्र येतात – तो भाग म्हणजे कृष्णा-गोदावरी खोऱ्याचा परिसर, म्हणजेच आजचे उत्तर कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश. येथे ‘सदर्न निओलिथिक’ कालखंडाचे मोठ्या प्रमाणावर पुरातत्त्वीय पुरावे सापडतात – लहान मातीच्या झोपड्या, पाळीव प्राणी व अन्नधान्य यांचे अवशेष.
साऊथवर्थ यांच्या आदि-द्रविड वनस्पतींच्या शब्दसंपदेत आणि दक्षिण निओलिथिक साइट्समध्ये ७३ टक्के साम्य आढळते. विशेष बाब म्हणजे, आज जी ठिकाणे द्रविड भाषिक अस्मितेची केंद्रे मानली जातात – तमिळनाडू किंवा दक्षिण कर्नाटक – ती ठिकाणे यात नाहीत. हे लोक कृष्णा-गोदावरी खोऱ्यात राहात होते, असे पुरावे सूचित करतात.
उगम कृष्णा-गोदावरी खोऱ्यात?
याचा अर्थ असा नव्हे की सर्व द्रविड भाषिक कृष्णा-गोदावरी खोऱ्यातूनच आले. खरे तर, आदि-द्रविड भाषेत काही शब्द ऑस्ट्रो-आशियाटिक भाषांतून घेतलेले आढळतात. म्हणजेच यापूर्वीच्या टप्प्यात द्रविड भाषिकांचे स्थलांतर होत असावे, आणि वाटेत इतर भाषांचा प्रभाव घेतला गेला असावा. द्रविड भाषातज्ज्ञ भद्रिराजू कृष्णमूर्ती यांच्या मते, जी भाषा पुढे ‘तमिळ’ बनली, ती इ.स.पू. ६०० च्या सुमारास जुन्या दक्षिण द्रविड भाषेतून फुटली. इ.स.पू. ३०० पर्यंत ‘जुनी तमिळ’ लिहिण्यात येऊ लागली – ही पहिली लिखित द्रविड भाषा. यानंतर मध्य तमिळ, आणि मग आधुनिक तमिळ विकसित झाली. इ.स. ८००–१२०० दरम्यान मध्य तमिळच्या काही बोलींमधून मल्याळम फुटून आली.
कन्नडची पूर्वज भाषा होती का?
कन्नड भाषेची पूर्वज ‘तमिळ’ नव्हे. ती एक हरवलेली दक्षिण द्रविड भाषा आहे जी तमिळ व नीलगिरी भाषांच्या सख्ख्या बहिणीसारखी आहे. मात्र कन्नडचे लिखित पुरावे केवळ इ.स. ४५० च्या सुमारास आढळतात, त्यामुळे त्याआधीचे चित्र स्पष्ट नाही. पण त्यानंतर ‘जुनी कन्नड’, ‘मध्य कन्नड’ आणि आजची आधुनिक कन्नड असे टप्पे दिसतात. उत्तर कर्नाटकात कन्नड बोलींवर मराठीसारख्या इंडो-आर्यन भाषांचा प्रभावही झाला. (प्राकृत, संस्कृत, हिंदी, सिंधी आणि अन्य काही भाषांचा समावेश इंडो-आर्यन भाषेत होतो.)
भारतीय भाषांची सरमिसळ
हा सर्व गुंता – भाषिक देवाणघेवाण, स्थलांतर, भाषा-परिवर्तन – हे फक्त भारताचे नव्हे, तर संपूर्ण मानवजातीचे चित्र आहे. ऋग्वेदातील संस्कृत याचे एक उत्तम उदाहरण आहे. प्रा. मायकेल विट्झेल यांच्या मते, इ.स.पू. १५०० मध्येही आर्य भाषांनी ऑस्ट्रो-आशियाटिक भाषांतून अनेक शब्द घेतले होते – उदाहरणार्थ हडप्पन क्षेत्रात ‘मेलुह्हन’ नावाची एक हरवलेली भाषा, आणि गंगेच्या खोऱ्यातील आणखी एक भाषा (जिला ‘भाषा एक्स’ म्हणतात). पुढे इ.स.पू. ८०० च्या सुमारास वेदांमध्ये अचानक द्रविड शब्द दिसू लागले. यावरून उत्तर भारतातही एकेकाळी द्रविड भाषांची उपशाखा अस्तित्वात होती हे स्पष्ट होते.
