इस्रायल-इराण संघर्षाला लवकरच अंतिम रूप देण्यासाठी अमेरिका इराणवर हल्ले करेल, असे सूतोवाच अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी नुकतेच केले. याविषयी आपण दोन आठवड्यात निर्णय घेऊ असे त्यांनी १९ जून रोजी सांगितले. बहुधा तशी वेळ येणार नाही, असेही त्यांनी म्हटले आहे. पण युद्धांमध्ये अमेरिकेच्या सहभागाविषयी नेहमीच नाराजी व्यक्त केलेले ट्रम्प इराणच्या बाबतीत अपवाद करणार का, हा प्रश्न आहे.
ट्रम्प यांची घोषणा काय?
इस्रायल विरुद्ध इराण संघर्षामध्ये ट्रम्प यांनी सरळसरळ इस्रायलची बाजू घेतली आहे. पण अजूनही वाटाघाटींनी मार्ग निघू शकेल, असे त्यांना वाटते. त्यामुळे वाटाघाटींची शक्यता गृहित धरून इराणवर हल्ला किंवा हल्ले करायचे की नाही, याविषयी आपण येत्या दोन आठवड्यांत निर्णय घेऊ, असे ट्रम्प यांनी सांगितल्याचे व्हाइट हाऊसने जाहीर केले. त्याच्या एक दिवस आधी ट्रम्प यांनी ‘(हल्ले) करेन किंवा करणार नाही. माझ्या मनात काय आहे, ते कोणासही समजत नाही’, असे विधान केले होते.
अमेरिकेची मागणी काय?
इस्रायलचे हल्ले सुरू असले, तरी अमेरिकेने इराणसमोरच अनेक अटी-शर्ती ठेवल्या आहेत. यात अण्वस्त्र विकास कार्यक्रम गुंडाळावा आणि त्यासाठी प्रथम युरेनियम समृद्धीकरण पूर्णपणे थांबवावे, या मागणीवर अमेरिका ठाम आहे. तर अमेरिकेची अशी भूमिका असल्यास आम्ही त्यांच्याशी चर्चा करणार नाही, असा हेका इराणने धरला आहे. इराण आणि ब्रिटन, फ्रान्स व जर्मनी यांच्यात जिनिव्हा येथे शांतता वाटाघाटी सुरू झाल्या. इराणचे परराष्ट्रमंत्री अब्बास अराघची यासाठी जिनिव्हात तळ ठोकून आहेत. अण्वस्त्र विकास कार्यक्रमात मर्यादित कपात करण्याची इराणची तयारी आहे. मात्र, तो पूर्णपणे गुंडाळण्यास ते अजिबात तयार नाहीत.
इराण-इस्रायल संघर्षाची सद्यःस्थिती काय?
१३ जून रोजी इराणच्या अनेक ठिकाणांवर हल्ले करून, लष्करी जनरल आणि अणुशास्त्रज्ञांना ठार करून इस्रायलने संघर्षामध्ये मुसंडी घेतली होती. अत्यंत सुनियोजित गुप्तवार्ता करून, इराणची अणु संशोधन केंद्रे, क्षेपणास्त्र तळ, अणुसास्त्रज्ञ आणि लष्करी कमांडरांची निवासस्थाने यांना इस्रायलने लक्ष्य केले. तेव्हा इराण काही दिवसांमध्ये शरणागती पत्करेल असे वाटत होते. पण इराणकडील क्षेपणास्त्र साठा अत्यंत वैविध्यपूर्ण आणि विध्वंसक आहे. इराणी ड्रोन, बॅलिस्टिक क्षेपणास्त्रे आणि हायपरसॉनिक क्षेपणास्त्रांनी इस्रायलच्या आयर्न डोम या क्षेपणास्त्र बचाव प्रणालीच्या मर्यादा उघड्या पाडल्या. तेल अवीव, हायफा येथील अनेक मोक्याच्या केंद्रांचा आणि वस्त्यांचा वेध इराणच्या क्षेपणास्त्रांनी घेतला. त्यामुळे इराणचा प्रतिकार अपेक्षेपेक्षा तीव्र ठरला हे उघड आहे.
अमेरिका इराणवर हल्ला करणार का?
याविषयी अजूनही अनिश्चितता आहे. कारण ट्रम्प यांच्या मनात काय आहे, याचा अंदाज कोणालाच बांधता येत नाही. दोन देशांच्या युद्धासाठी अमेरिकी सैनिक पाठवण्याच्या धोरणावर ट्रम्प यांनी नेहमीच टीका केली आहे. गतवर्षी त्यांनी हा निवडणूक मुद्दाही केला होता. तसेच, इराक आणि अफगाणिस्तानमध्ये सैनिक धाडण्याचा अनुभव फारसा चांगला नाही. गेल्या शतकात व्हिएतनाम किंवा सोमालियात अमेरिकी सैनिक पाठवण्याचा अनुभव तर अधिकच भीषण आहे. त्यामुळे तशी जोखीम ट्रम्प पत्करतील का, याविषयी संदिग्धता आहे.
इराणवर हवाई हल्ल्यांना प्राधान्य?
इराणमध्ये सैनिक धाडणे सोपे नाही. हा देश मोठा आणि दुर्गम आहे. पण पश्चिम आशियात विविध तळांवरून हवाई हल्ले – लढाऊ विमाने आणि क्षेपणास्त्रे – करणे अमेरिकेला शक्य आहे. अमेरिकेकडे अत्यंत आधुनिक क्षेपणास्त्रे आहेत. बंकर बस्टरसारखे विध्वंसक बॉम्बही आहेत. त्यामुळे प्रत्यक्ष सैनिक न पाठवताही इस्रायलला मदत करण्याचा पर्याय अमेरिकेसमोर उपलब्ध आहे.
पाकिस्तानची मदत घेणार का?
पाकिस्तानचे लष्करप्रमुख असिम मुनीर नुकतेच अमेरिकेत जाऊन आले. त्याच्या काही दिवस आधीपासूनच इराणवर हल्ल्यांसाठी पाकिस्तानी भूमिचा वापर अमेरिका करू शकते का, याविषयी चर्चा सुरू झाली होती. इराणशी सीमा पाकिस्तानला लागून असल्यामुळे अमेरिकेसाठीते अधिक सोयीचे ठरेल. पण इराणविरुद्ध इस्रायलची मदत करणे मुनीर आणि पाकिस्तान सरकारसाठी राजकीय दृष्ट्या गैरसोयीचे ठरेल. त्यामुळे ती शक्यता धूसर आहे.
इराणचा प्रतिकार कसा राहील?
अमेरिकेने संघर्षात शिरकाव केल्यास त्याचे भयंकर परिणाम त्या देशाला भोगावे लागतील, असे इराणने स्पष्ट केले आहे. मात्र अमेरिका आणि इस्रायल या दोहोंकडून क्षेपणास्त्र हल्ले सुरू झाल्यास त्यांचा सामना करणे इराणला जड जाईल हे नक्की. तरीही होर्मुझच्या आखाताची कोंडी करून, तसेच आसपासच्या अमेरिकी तळांवर, युद्धनौकांवर क्षेपणास्त्र हल्ले करून इराण काही प्रमाणात हानी करू शकतो.
