AI in India Pakistan Conflict पहलगाम येथे २२ एप्रिल रोजी झालेल्या दहशतवाही हल्ल्याच्या प्रत्युत्तरादाखल ६ आणि ७ मेच्या मध्यरात्री भारताने जोरदार हवाई हल्ला करत पाकिस्तान आणि पाकव्याप्त जम्मू आणि काश्मीर मधील दहशतवाद्यांचे नऊ स्थळ अचूक उद्ध्वस्त केले. त्या दिवशी सुरू झालेला संघर्ष नंतर चार दिवस सुरू राहिला. या कारवाईमध्ये भारतीय संरक्षण दलांनी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा (AI) नेमका वापर करून पाकिस्तानने केलेले हवाई हल्ले अचूक ओळखले आणि यशस्वीपणे परतवूनही लावले. जाणून घेऊ हा AIचा वापर नेमका कसा करण्यात आला.

AI एआय क्लाऊड

भारतीय लष्कराने AI-आधारित क्लाऊडवर चालणारी एकात्मिक एअर कमांड आणि कंट्रोल सिस्टीम वापरून हवाई मार्गे होणारा कोणताही हवाईहल्ला ओळखण्याची आणि त्याची स्थाननिश्चिती करणारी यंत्रणा उभारली होती, तिचा यशस्वीरित्या वापर केला. यात हवाई अतिक्रमण ओळखणे, इलेक्ट्रॉनिक्स आणि एआयची संगणकीय प्रणाली यांचे एकत्रिकरण साधण्यात आले होते, अशी माहिती संरक्षण सूत्रांनी दिली.

AI आणि अचूक प्रहार

भारताची स्वदेशी नेव्हिगेशन प्रणाली, हार्ड व सॉफ्ट अशा दोन्ही भेदक क्षमतांनी सुसज्ज असलेली हवाई संरक्षण व्यवस्था, आणि पाकिस्तानातील सामरिक लक्ष्यांवर अगदी आतमध्ये घुसून केलेला अचूक प्रहार यामुळे भारताच्या तांत्रिक क्षमतेवर शिक्कामोर्तबत झाले आहे. या AI च्या वापरामुळे भारताला शत्रूचे हल्ले रोखण्यात यश तर आलेच, शिवाय पाकिस्तानमधील अनेक महत्त्वाच्या लष्करी ठिकाणांवर यशस्वीरित्या अचूक प्रहारही करता आला.

AI चे अभेद्य कवच

गेल्या आठवड्यातील संघर्षात भारतीय लष्कराने पाकिस्तानकडून होणाऱ्या हवाई हल्ल्यांना रोखण्यासाठी देशातील एकात्मिक तंत्रज्ञान क्षमतेचा वापर करत अभेद्य कवच उभारले होते. यामागची तयारी तब्बल पाच वर्षांपूर्वी सुरू झाली होती.

AI च्या परिपक्व तंत्रज्ञानाचे प्रदर्शन

हवाईमार्गे होणाऱ्या हल्ल्याच्या शस्त्राची नेमके ओळख पटवणे आणि ते निकामी करणे या दोन्हीसाठी भारतीय संरक्षण दलांनी एआय क्लाऊडवर आधारित एकात्मिक एअर कंट्रोल आणि कमांड सिस्टिमचा वापर केला. हवाई हल्ल्यातील शस्त्र ओळखून त्याची बदलती स्थाननिश्चितीही केल्यानंतर एकात्मिक सिस्टिममधील जल, वायू आणि भूमीवर असलेल्या मारक यंत्रणांपैकी नेमकी कोणती यंत्रणा त्याचा वेध घेणार याचा तत्काळ निर्णय घेत, ते शस्त्र (क्षेपणास्त्र- ड्रोन) निकामी करणे आणि हे सारे निर्णय अवघ्या मिलिसेकंदामध्ये घेण्याचे काम AI यंत्रणेने केले. या यंत्रणेच्या वापरामुळेच हवाई हल्लाविरोधी संरक्षक कवच सीमावर्ती भारतीय भागात तयार झाले आणि ते भेदण्यात पाकिस्तानला अपयश आले. साधारणपणे सहा वर्षांपूर्वी भारतीय संरक्षण दलांनी या तंत्रज्ञानावर काम करणे सुरू केले आणि आताच्या संघर्षामध्ये हे तंत्रज्ञान परिपक्व झालेले पाहायला मिळाले. यात संरक्षक आणि मारक अशा दोन्ही प्रणालींचा समावेश आहे.

AI कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा आराखडा

२०१८ साली संरक्षण मंत्रालयाने राष्ट्रीय सुरक्षेच्या दृष्टीने AI च्या धोरणात्मक परिणामांचा अभ्यास करण्यासाठी या क्षेत्राशी संबंधित एक व्यापक कार्यगट तयार केला होता. या कार्यगटाच्या शिफारशींवरून ‘डिफेन्स AI कौन्सिल’ (DAIC) आणि ‘डिफेन्स AI प्रोजेक्ट एजन्सी’ची (DAIPA) स्थापना करण्यात आली. या क्षेत्रासाठी ऑपरेटिंग फ्रेमवर्क तयार करणे, धोरणात्मक निर्णय घेणे आणि एआयच्या वापरासाठी पायाभूत बाबींची जुळवाजुळव करणे हे या दोन्ही यंत्रणांचे काम होते.

७० AI प्रकल्प

२०२२ पर्यंत सार्वजनिक क्षेत्रातील कंपन्यांसाठी एकूण ७० AI प्रकल्प निश्चित करण्यात आले होते, त्यापैकी ४० प्रकल्प पूर्ण झाले आहेत. २०२६ पर्यंत AI आधारित एकूण १२९ प्रकल्पांना मंजुरी देण्यात आली असून त्यापैकी ७७ प्रकल्प पूर्ण झाले आहेत. २०२२ साली तिन्ही संरक्षण दलांनी AI च्या वापराशी संबंधित प्रकल्पांसाठी प्रत्येकी १०० कोटी रुपये बाजूला काढले होते.

AI मध्ये स्वदेशी कंपन्यांची आघाडी

शत्रूच्या विमानांच्या हालचालीवरून त्यांची ओळख पटवून वर्गीकरण करणारी यंत्रणा भारत इलेक्ट्रॉनिक्स लिमिटेडने AIच्या आधारे विकसित केली, यामुळे हवाई हल्लाविरोधी यंत्रणा अधिक सक्षम झाली आहे. येणाऱ्या काळात ही यंत्रणा ‘इंटिग्रेटेड एअर कमांड अॅण्ड कंट्रोल सिस्टम’ला (IACCS) जोडली जाईल, अशी शक्यता आहे. सार्वजनिक क्षेत्रातील या कंपनीने या शिवाय IACCS ही यंत्रणाही अशा पद्धतीने विकसित केली आहे की, त्यामध्ये हवाई हल्लाविरोधी यंत्रणांचा डेटा एकत्र उपलब्ध होणार असून त्यामुळे हवाई हल्लाची आगावू सूचना मिळणे शक्य होणार आहे. एवढेच नव्हे तर प्रतिहल्ल्याचा निर्णयही यंत्रणेतर्फे तेवढ्याच वेगात घेतला जाईल.

AI वर आधारित इंटरसेप्ट मॅनेजमेंट सिस्टीम

भारताच्या पश्चिमी क्षेत्रामध्येही शत्रूची कोणत्याही स्वरूपातील घुसखोरी तत्काळ उघड करून प्रतिहल्ला करणारी ‘इंटरसेप्ट मॅनेजमेंट सिस्टीम’ ही यंत्रणा भारतीय लष्करानेही AI च्या मदतीनेच विकसित केली आहे. ऑपरेशनसाठी महत्त्वाच्या डेटाचे विश्लेषण करून, त्याचे वर्गीकरण करत, व्हिज्युअलायझेशन तंत्रांच्या मदतीने शत्रूच्या डावपेचांची अचूक माहिती मिळवून निर्णय घेण्याते काम ही यंत्रणा करते.

This quiz is AI-generated and for edutainment purposes only.

DRDO चे योगदान

संरक्षण संशोधन व विकास संस्थेच्या (DRDO) ‘Centre for Artificial Intelligence & Robotics’ (CAIR) या संस्थेने ‘Air Defence Control and Reporting System’ (ADC & RS) विकसित केली आहे. ही प्रणाली शत्रूकडून होणारे हवाई हल्ले वेळीच ओळखून नियोजित लक्ष्यापासून दूर असतानाच ते निष्प्रभ करण्याचे काम करते. याशिवाय हवाई हल्लाविरोधी सर्व यंत्रणांची माहिती एकत्र करून त्यात समन्वय साधते.