निक्की तांबोळी ‘शेलफिश’ खाल्ल्यानंतर दोन दिवस होती आयसीयूत! स्वत: सांगितला भयानक अनुभव; डॉक्टरांनी सांगितले, अ‍ॅलर्जी कशी ठरते जीवघेणी?

निक्की तांबोळी ‘पिंकव्हिला’ला दिलेल्या मुलाखतीत सांगते, “मी माझ्या मित्र-मैत्रिणींबरोबर एका रेस्टॉरंटमध्ये जेवायला गेली होतो. मला माहीत नव्हते की, मला शेलफिशची अ‍ॅलर्जी आहे आणि मी चार मोठ्या कोळंबी (prawns) खाल्ल्या आणि मला रिअ‍ॅक्शन झाली. माझ्या फुफ्फुसांवर सूज आली होती. माझे डोळे पूर्णपणे सुजले होते. माझ्या चेहऱ्यावर आणि शरीरावर पित्त झाल्यानंतर जशा गाठी येतात, तशा गाठी आल्या होत्या. नंतर मला खाज सुटली. माझा चेहरा पूर्ण सुजला होता. माझे इंटर्नल अवयव इतके सुजले होते की, ते एकमेकांना चिकटले होते, ज्यामुळे मला श्वास घेण्यात अडचण येत होती.”

तिला तातडीने हॉस्पिटलमध्ये नेण्यात आले. “ही एक इमर्जन्सी केस होती. मला अक्षरशः व्हीलचेअरवरून हॉस्पिटलमध्ये नेण्यात आले आणि आयसीयूमध्ये दाखल करण्यास सांगितले. मी दोन दिवस आयसीयूत होते.”

याविषयी दी इंडियन एक्स्प्रेसने दिल्लीतील सी. के. बिर्ला हॉस्पिटलच्या इंटर्नल मेडिसिनचे प्रमुख सल्लागार डॉ. नरंदर सिंगला यांच्या हवाल्याने सविस्तर माहिती जाणून घेतली. डॉ. सिंगला म्हणाले की, हे प्रकरण फूड अ‍ॅलर्जीचे गांभीर्य आणि त्याविषयी सतर्क राहण्याची किती आवश्यकता आहे, हे अधोरेखित करते.

“शेलफिशची अ‍ॅलर्जी ही प्रौढांमध्ये दिसून येणारी सर्वांत सामान्य फूड अ‍ॅलर्जीपैकी एक आहे. ही अ‍ॅलर्जी गंभीर आणि कधी कधी जीवघेणी ठरू शकते. जेव्हा तुमच्या रोगप्रतिकार शक्तीला शेलफिशमधील प्रोटीन्स हानिकारक वाटतात, तेव्हा शेलफिशची अ‍ॅलर्जी दिसून येते. त्यावर प्रतिक्रिया देण्यासाठी शरीर हिस्टामाइनसारखे रसायन मध्यस्थ म्हणून सोडते, ज्यामुळे त्वचेच्या सौम्य जळजळीपासून ते धोकादायक श्वसनाशी संबंधित त्रास आणि हृदय व रक्तवाहिन्यांशी संबंधित समस्या इत्यादी लक्षणे दिसून येतात”, असे डॉ. सिंगला सांगतात.

शेलफिशच्या अ‍ॅलर्जीमुळे अंगावर येणाऱ्या पित्ताच्या गाठी, खाज सुटणे, चेहरा किंवा घशामध्ये सूज येणे, मळमळ, उलट्या होणे, अतिसार, खोकला व श्वास घेण्यास त्रास होणे इत्यादी लक्षणे दिसू शकतात. “गंभीर प्रकरणांमध्ये यामुळे अ‍ॅनाफिलेक्सिस (anaphylaxis) होऊ शकते, ज्यामध्ये श्वास घेण्यास त्रास होणे, रक्तदाब अचानक कमी होणे व अचानक हृदयाचे ठोके वाढणे इत्यादी गंभीर समस्या उद्भवू शकतात. जर यावर त्वरित उपचार घेतले नाही, तर श्वसनक्रिया बंद पडू शकते, अवयव खराब होऊ शकतात आणि व्यक्तीचा मृत्यूसुद्धा होऊ शकतो.” असे डॉ. सिंगला सांगतात.

काही रिअ‍ॅक्शन या सौम्य प्रकारच्या म्हणजे अंगावर येणाऱ्या पित्ताच्या गाठी, पोट खराब होणे, श्वासोच्छ्वासाच्या समस्यांमध्ये वाढ दिसून येते. डॉ. सिंगला पुढे सांगतात, “तुम्ही किती प्रमाणात अ‍ॅलर्जी असलेल्या पदार्थाचे सेवन केले आहे, वैयक्तिकरीत्या तुमची संवेदनशील पातळी कशी आहे किंवा उपचार लवकर केले की उशिरा, यांसारखे घटक अ‍ॅलर्जीच्या रिअ‍ॅक्शनमध्ये भर टाकू शकतात.”

निदान आणि वैद्यकीय उपचार

शेलफिशच्या अ‍ॅलर्जीवर उपचार करण्यासाठी त्याचे योग्य निदान होणे गरजेचे आहे. डॉक्टर विशेषत: माहिती जाणून घेण्यासाठी वैद्यकीय समस्यांचा पाठपुरावा करतात, शेलफिशच्या सेवनानंतरच्या यापूर्वीच्या रिअ‍ॅक्शन तपासण्यात येतात. “समोर आलेल्या निदानामध्ये skin prick tests चा समावेश असू शकतो, जिथे शेलफिशच्या अर्काचा थोडासा भाग त्वचेवर अ‍ॅलर्जीच्या रिअ‍ॅक्शनचे निरीक्षण करण्यासाठी लावला जातो किंवा रक्त चाचण्या, ज्या इम्युनोग्लोबुलिन ई (आयजीई) अँटीबॉडीज, अ‍ॅलर्जीच्या संवेदनशीलतेची पातळी मोजतात,” असे डॉ. सिंगला सांगतात.

सौम्य प्रकरणांमध्ये ही समस्या काही तासांत बरी होऊ शकते, असे मुंबईच्या ग्लेनेगल्स हॉस्पिटल येथील इंटर्नल मेडिसिनचे वरिष्ठ सल्लागार डॉ. मंजुषा अग्रवाल सांगतात. “गंभीर रिअ‍ॅक्शनमध्ये विशेषतः जेव्हा श्वासोच्छवास किंवा हृदयाच्या कार्यावर परिणाम होतो, तेव्हा रुग्णाला दोन-तीन दिवसांसाठी हॉस्पिटलमध्ये निरीक्षणाखाली ठेवणे आवश्यक असते”, असे डॉ. अग्रवाल सांगतात.

यातून बरे कसे व्हावे?

तीव्र प्रकारच्या अ‍ॅलर्जी रिअ‍ॅक्शननंतर बरे होण्यासाठी लगेच वैद्यकीय उपचार घेणे अपेक्षित आहे. त्यानंतर बायफेसिक अ‍ॅनाफिलेक्सिस म्हणजेच पुन्हा दिसणाऱ्या लक्षणांचे बारकाईने निरीक्षण करणे गरजेचे आहे. बरे झाल्यानंतर रुग्णाने वेळोवेळी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे अपेक्षित आहे. या योजनेत सामान्यतः फूड लेबल्स वाचणे, सुरुवातीची लक्षणे ओळखणे गरजेचे आहे, असे डॉ. सिंगला सांगतात.
जर तुम्हाला फूड अ‍ॅलर्जी असल्याचा संशय असेल, तर योग्य निदानासाठी आणि त्यावर उपचार घेण्यासाठी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.