डोंगर कडय़ांवर ओथंबून आलेली ढगांची गर्दी, दाटलेलं धुकं आणि सरींवर सरी कोसळताना चिंब भिजायचं असेल तर आपली पावलं आपणहूनच ताम्हिणी घाटाकडे वळतात. बहरलेला निसर्ग आणि वृक्षवेलींनी नटलेल्या हिरव्याकंच डोंगररांगांचे वर्णन कसं करावं? शब्दही अपुरे पडतात. मुळशी धरणाचा नयनरम्य देखावा मन प्रसन्न करतो. पुण्यापासून ७० कि.मी अंतरावर असलेल्या या घाटाचं निसर्गसौंदर्य मनाला भूरळ पाडणारं आहे. मुंबई-गोवा मार्गाने कोलाडपर्यंत गेले की पुढे कुंडलिका नदी लागते. तिच्यावरचा पूल ओलांडला की डाव्या बाजूने मुळशी धरणावरून पुढे पुण्याला जाता येते. कोलाड आणि मुळशी धरणाच्या मधल्या भागात ताम्हिणी घाट आहे. पण पावसाळी पर्यटनाच्या पलिकडे जाऊन पाहता हा सारा भाग वन्यजीव अभयारण्य म्हणूनदेखील पाहावं लागेल. ३ मे २०१३ रोजी या अभयारण्याची घोषणा करण्यात आली. प्रामुख्याने पुणे आणि अंशत: रायगड जिल्ह्य़ातील ४९.६२ चौ.कि.मीचं हे क्षेत्र अभयारण्य म्हणून घोषित करण्यात आलं. कडेकपाऱ्या, ऊंच कडे, खोल दऱ्यांमधील हे अभयारण्य सदाहरित व निमसदाहरित वनांनी वेढलेलं आहे. अभयारण्याची समुद्रसपाटीपासूनची ऊंची ५५० ते १०५० मीटर एवढी आहे. वर्षांसहलीचेच ठिकाण म्हणून प्रसिद्ध झाल्यामुळे येथील वन्यजीवांबद्दल आपली माहिती तुटपुंजीच असते. ताम्हिणी अभयारण्यात सस्तन प्राण्यांच्या २८ प्रजाती आहेत. स्थानिक पक्षांच्या १२ प्रजातींसह येथे एकूण १५० प्रकारच्या पक्षी प्रजाती आढळतात. आकर्षक अशा फुलपाखरांचंही हे निवासस्थान आहे. इथं ७२ प्रजातींची फुलपाखरं आहेत. १८ प्रकारचे सरपटणारे प्राणी आणि ३३ प्रकारच्या दुर्मिळ वनस्पतीदेखील आहेत. वनांमधील श्रद्धेचा भाग म्हणून ज्या देवरायांकडे पाहिलं जातं अशा अनेक देवराया ताम्हिणी अभयारण्यात दिसून येतात. विशेष उल्लेखनीय म्हणजे येथील वरदानी आणि काळकाई देवराई. ताम्हिणी गावातच विंंझाई ग्रामदेवतेचे भव्य मंदिर आहे. विपुल वनसंपदा, देवराया आणि सह्य़ाद्रीतील अभेद्य असे कडे, सुळके यामुळे ताम्हिणी केवळ पर्यटकांचंच नाही तर अभ्यासक, संशोधक आणि गिर्यारोहकांचे ही हक्काचे पर्यटनस्थळ बनले आहे. शेकरू, पिसोरी, भेकर, सांबर, खवल्या मांजर, उदमांजर, जावडी मांजर, वाघाटी, बिबटय़ा, रानमांजर, साळींदर रानडुक्कर आणि वानर हे वन्यजीव आपल्याला या अभयारण्यात पहायला भेटतात. अजगर, नाग, घोणस, चापडा, हरणटोळ, खापरखवल्या, दिवड, धामण, सापसुरळी, घोरपडीचा या अभयारण्यात वावर आहे. जमीनीवर, झाडावर आणि पाण्यात आढळणारे अनेक जातीचे बेडूक आपण इथे पाहू शकतो. नाना, भोमा, उंब, पारजांभूळ, अंजनी, रान जायफळ, काटेकुंबळ, पळस, गेळा, आंबा, काटेसावर, हिरडा, बेहडा, ऐन, कुंभा, उडाळी, बोक, घोळ, वारस यांसारख्या वृक्ष प्रजातींबरोबर कारवी, करवंद, धायटी, रामेठा, िदडा, फापट, भंडार, देवनाळ ही झुडप प्रजाती आणि वाटोळी, ओंबळ, गारंबी, ऐरण, पहाडवेल, घोटवेल, कडुकारंदा, पेंडकुळ, आंबगुळी, तोरण, कुसर, खरपूडी, बेडकीचा पाला, करटुली अशा अनेक वेली या परिसरात आहेत. सोनकी, निचुरडी, काळीमुसळी, भुई आमरी, पांगळी, खुळखुळा, कचोरा, पानतेरडा, पंद बृम्बी येथे आढळून येतात. इतर वनस्पतींबरोबर शेवाळ, कवक, दगडफुलं व नेच्यांच्या अनेक जाती विपुल प्रमाणात दिसून येतात. पर्वत कस्तूर, रानकस्तूर, स्वर्गीय नर्तक, पाचुकवडा, हळद्या, कुरटुक, निखार, नारद बुलबूल, कोतवाल, शमा, नवरंग, सर्पगरूड, गिधाड, माळखरूचि, रातवा, धनेश टकाचोर, श्रृंगी घुबड असे अनेक पक्षी आणि प्राणी या अभयारण्यात आहेत. महाराष्ट्र शासनाने घोषित केलेले निसर्ग मानचिन्ह ब्ल्यू मॉरमॉन हे फुलपाखरूदेखील येथे दिसते. आसमंत दरवळून टाकणारा मृदगंध, विविध वनस्पतींचे दर्प, डोंगररांगा आणि रानवाटांच थरार अनुभवायाचे असेल ताम्हिणीला एकदा तरी भेट द्यावीच लागेल. मुळशी धरणाकडे जाणाऱ्या रस्त्याने पुढे गेलं की पळसे येथे एक मोठा धबधबा आहे. कुंडलिका नदीच्या पाण्यात डुंबता येतं. शुभ्र फेसाळणाऱ्या तिच्या पाण्यात अनेक साहसी खेळांचादेखील अनुभव घेता येतो. कसे जाल? जवळचे विमानतळ व रेल्वे स्टेशन: पुणे मुळशी धरण तलावानजिक तसेच कोलाड येथे विश्रांतीगृह मुंबईपासूनचे अंतर १४० कि.मी drsurekha.mulay@gmail.com
