सावंतवाडी : सावंतवाडी तालुक्यातील मळगाव येथील गोसावी कुटुंब गेली दोनशेहून अधिक वर्षांपासून पंचमुखी नागोबाच्या दीड दिवसांच्या पूजनाची एक अनोखी परंपरा मोठ्या भक्तीभावाने आणि उत्साहाने जपत आहे. नागपंचमीचा सण हा केवळ नागाची पूजा नसून, निसर्ग संवर्धन, सामाजिक एकोपा आणि धार्मिकता जपणारा एक पवित्र सोहळा आहे, आणि गोसावी कुटुंबाची ही परंपरा त्याचे एक उत्तम उदाहरण आहे.
साधारणपणे पाच, सात, नऊ किंवा अकरा दिवसांच्या गणपतीप्रमाणे दीड दिवसांचा उत्सव साजरा करण्याची कल्पना वेगळी असली तरी, मळगाव-रस्तावाडी येथील गोसावी कुटुंबात पाच फणांच्या नागोबाचे मूर्तीपूजन करण्याची ही प्रथा त्यांना इतरांपासून वेगळे ठरवते. कै. शांताराम बंडू गोसावी आणि कै. रामचंद्र बंडू गोसावी या पूर्वजांनी लावलेला हा परंपरेचा दिवा आज त्यांची मुले, धर्मनाथ गोसावी, संजय गोसावी, सतीश रामचंद्र गोसावी, चंद्रकांत बाबी गोसावी आणि त्यांचे कुटुंब मोठ्या आदराने तेवत ठेवत आहेत.
नागपंचमीच्या पूर्वसंध्येलाच या घराण्यात एक आध्यात्मिक वातावरण तयार होते. ब्राह्मण भोजन आणि एकादशमी करून कुलदेवतेचे पूजन केले जाते, ज्यामुळे संपूर्ण वास्तूत एक पवित्र ऊर्जा संचारते. नागपंचमीच्या सकाळी नागाची मूर्ती अत्यंत आकर्षकपणे सजवली जाते आणि दरवर्षी विविध प्रकारचे कलात्मक देखावे सादर केले जातात, जे भाविकांना मंत्रमुग्ध करतात. त्यानंतर संपूर्ण विधिवत पद्धतीने नागोबाचे पूजन केले जाते.
यंदाही नागपंचमीला सकाळी पंचमुखी नागाची मूर्ती आणून ती सुंदररित्या सजवण्यात आली. दूध आणि लाह्यांचा नैवेद्य अर्पण करून विधिवत पूजन करण्यात आले. दुपारच्या वेळेस गोसावी घराण्यातील महिलांनी ‘व्हवसा’ (पारंपरिक गाणी व खेळ) सादर केला, तर सायंकाळी भजन आणि फुगड्यांचा कार्यक्रम झाला, ज्यामुळे उत्सवाला एक सांस्कृतिक जोड मिळाली. यावर्षी नागासोबत वारुळाचा सुंदर देखावा करण्यात आला होता, ज्यामुळे परंपरेतील नवनिर्मितीचे दर्शन घडले. मळगाव आणि पंचक्रोशीतील भाविकांनी सकाळपासूनच नागोबाच्या दर्शनासाठी गर्दी केली होती, त्यांच्या डोळ्यात श्रद्धेची चमक स्पष्ट दिसत होती.
आज, मंगळवारी सकाळी आणि दुपारी नागाला करंज्यांचा गोड नैवेद्य दाखवण्यात आला. अळवाच्या पवित्र पानात नागाचे विसर्जन केले जाणार आहे, ही प्रथा निसर्गाशी असलेल्या त्यांच्या अतूट नात्याचे दर्शन घडवते. विसर्जनानंतर शेगलाची भाजी आणि भाकरीचा प्रसाद वाटला जातो, जो सामुदायिक भोजनाच्या माध्यमातून एकोपा वाढवतो. ढोलताशांच्या गजरात आणि पारंपरिक पद्धतीने अळवाच्या पानात नागोबाच्या विसर्जनाने या पवित्र दीड दिवसांच्या सोहळ्याची सांगता होईल.
अशा प्रकारे, गोसावी घराणे पिढ्यानपिढ्या ही अनोखी परंपरा जपत आहे. ही केवळ एक धार्मिक प्रथा नसून, ती कुटुंबाचे ऐक्य, निसर्गाप्रती आदर आणि संस्कृतीचे जतन करण्याचे एक सुंदर उदाहरण आहे. या परंपरेतून येणाऱ्या पिढ्यांनाही आपल्या मुळांशी जोडून राहण्याची प्रेरणा मिळत राहते.
