सुखोई बांधणारी ‘एचएएल’ काम नसल्याने अडचणीत

अनिकेत साठे

फ्रान्सकडून खरेदी करण्यात आलेल्या बहुचर्चित राफेलचे देशात अभूतपूर्व उत्साहात स्वागत झाले असताना दुसरीकडे भारतीय हवाई दलासाठी अविरतपणे कार्यरत राहिलेल्या हिंदुस्तान एरोनॉटिक्स लिमिटेडचा (एचएएल) येथील कारखाना काम नसल्याने अडचणीत आला आहे.

मिग श्रेणीतील तीन आणि सुखोई विमानांच्या बांधणीचा नाशिक एचएएलकडे मोठा अनुभव आहे. हवाई दलास लढाऊ विमानांची भासणारी कमतरता दूर करण्यासाठी दोन दशकांपूर्वी रशियन बनावटीची २७२ सुखोई विमाने खरेदी करण्याचा निर्णय झाला होता. त्यातील ५० विमाने थेट घेतली गेली. उर्वरित २२० विमाने तंत्रज्ञान हस्तांतर करारान्वये ‘एचएएल’मध्ये तयार करण्यात आली. जवळपास १५ वर्षे हे काम चालले. हवाई दलाची निकड लक्षात घेऊन सुखोई बांधणीला गती दिली. वर्षांकाठी १५ ते १८ विमानांची बांधणी करून अलीकडेच हा कार्यक्रम पूर्ण करण्यात आला. या काळात सुखोईच्या हजारो सुटय़ा भागांचे स्वदेशीकरण करण्यात आले. स्थानिक उद्योजकांना नवी संधी मिळाली. हा कार्यक्रम पूर्ण होऊनही नवे काम न मिळाल्याचा फटका एचएएलसह या कारखान्यावर अवलंबून असलेल्या लहान-मोठय़ा उद्योगांना बसला आहे.

स्वदेशी बनावटीच्या तेजसबरोबर सुखोईच्या तुकडय़ा वाढविण्यावर विचार सुरू झाला होता. भारतीय हवाई दलाने ४० तेजसची मागणी आधीच नोंदविली. त्यांचे काम ‘एचएएल’च्या बंगळूरु प्रकल्पात प्रगतिपथावर आहे. आणखी ८३ तेजस खरेदीचा प्रस्ताव मात्र रखडलेला आहे. त्यास मान्यता मिळाल्यास तेजसचे काही काम नाशिक कारखान्यास देता येईल, असे एचएएलच्या वरिष्ठ अधिकाऱ्यांनी नाव न घेण्याच्या अटीवर सांगितले.

नाशिकच्या प्रकल्पात सध्या सुखोईची संपूर्ण दुरुस्ती आणि काही विमानांवर ब्राम्होस क्षेपणास्त्र तैनात करण्यासाठीच्या बदलाचे काम होत आहे. नव्या लढाऊ विमानांची बांधणी आणि जुन्या विमानांची दुरुस्ती यांची तुलना होऊ शकत नाही, हे एचएएलचे वरिष्ठ अधिकारी मान्य करतात. काही विशिष्ट उड्डाण तास झाल्यानंतर लढाऊ विमानांची दुरुस्ती केली जाते. ते दुरुस्तीसाठी कधी द्यायचे हे हवाई दलावर अवलंबून असते.

राफेल खरेदी निश्चितीनंतर..

दोन दशकांच्या कालावधीनंतर भारताने बहुउद्देशीय राफेल विमाने खरेदी केली. आधीच्या प्रस्तावात फ्रान्सकडून काही विमाने खरेदी करून नंतर राफेलची सुखोईप्रमाणे देशांतर्गत अर्थात ‘एचएएल’कडून बांधणी करण्याचे प्रस्तावित होते. पण नव्या प्रक्रियेत ३६ विमाने फ्रान्सकडून खरेदी करण्याचे निश्चित होऊन ‘एचएएल’ बाजूला फेकली गेली.

वेतनाचा भार..

एचएएल कारखान्यात कायमस्वरूपी साडेतीन हजार कामगार आणि दीड हजार अधिकारी असे पाच हजार जण कार्यरत आहेत. काम नसल्याने कंत्राटी स्वरूपातील दोन हजार कामगारांपैकी निम्म्यांना कमी करण्यात आले. तशीच स्थिती पुरवठादारांकडील कंत्राटी कामगारांची झाली आहे. विमान बांधणीची प्रशस्त पायाभूत सुविधा थंडावली आहे. फारसे काम नसताना कायमस्वरूपी सेवेत असणाऱ्या हजारो अधिकारी-कर्मचाऱ्यांच्या वेतनाचा भार ‘एचएएल’वर पडत आहे. सरकार नवीन काम कधी देईल, याची प्रतीक्षा खुद्द ‘एचएएल’ व्यवस्थापनास आहे.

झाले काय?

या कारखान्याने दीड दशकांत २२० सुखोई विमाने बांधणीचा कार्यक्रम पूर्णत्वास नेला. सरकारने नव्याने मागणी नोंदविली नाही.

सुखोईचा प्रकल्प पूर्ण होण्याआधी ‘एचएएल’च्या नाशिक कारखान्यास नवीन काम मिळाले नाही. त्याचा परिणाम बांधणी प्रकल्पात कार्यरत कंत्राटी कामगारांसह पुरवठादारांकडील कामगारांवरही झाला आहे. सध्या केवळ विमानांची दुरुस्ती आणि तत्सम कामे सुरू आहेत.

– भानुदास शेळके (अध्यक्ष, एचएएल कामगार संघटना, नाशिक)