जिल्ह्य़ातील एक हजार २८२ महिलांकडून गर्भनिरोधक इंजेक्शनचा वापर

चारुशीला कुलकर्णी

नाशिक : आरोग्य विभाग कुटुंब कल्याण कार्यक्रमअंतर्गत विवाहित जोडप्यांना प्रसूतीचा पर्याय निवडायचा की नाही, याविषयी प्रबोधन करण्यात येत आहे. यासाठी गर्भनिरोधक गोळ्या, निरोध, कॉपर टी असे पर्याय असतांना महिलांकडून ‘अंतरा’ गर्भनिरोधक मोफत इंजेक्शनला विशेष पसंती लाभत आहे. अवघ्या वर्षभरात जिल्ह्य़ातील एक हजार २८२ महिलांनी या इंजेक्शनचा वापर केला आहे.

‘अंतरा’ कार्यक्रमांतर्गत मोफत दिल्या जाणाऱ्या गर्भनिरोधक इंजेक्शनच्या वापराला चांगला प्रतिसाद मिळत आहे. अंतरा कार्यक्रमअंतर्गत मोफत गर्भनिरोधक इंजेक्शनचा पर्याय २०१७ मध्ये सुरू करण्यात आला. देशात अंतरा कार्यक्रम राबविणारे महाराष्ट्र पहिले राज्य ठरले. सुरुवातीला वैद्यकीय महाविद्यालयांमध्ये हा कार्यक्रम पथदर्शी प्रकल्प म्हणून घेण्यात आला. २०१८ मध्ये राज्यातील सर्व जिल्हा शासकीय रुग्णालयांमध्ये अंतराचा पर्याय खुला झाला. अंतरा या म्रेडोक्सीप्रोजेस्ट्रॉन एसीटेट (एमपी) या गर्भनिरोधक इंजेक्शनचा प्रभाव तीन महिन्यांपर्यंत राहतो. यामुळे तीन महिन्यांनी ते इंजेक्शन पुन्हा घ्यावे लागते.

गर्भधारणेस अनुकूल असलेल्या १८ ते ४५ वयोगटातील महिलांना हे इंजेक्शन दिले जाते. नाशिक जिल्ह्य़ात कुटुंब कल्याण कार्यक्रमाअंतर्गत मागील वर्षी पाच हजार ३७३ महिलांनी कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया केली. नऊ पुरुषांनी नसबंदीची शस्त्रक्रिया केली. तर कॉपर टी तंत्रज्ञानाचा अवलंब सहा हजार ८५१ महिलांनी केला. गर्भनिरोधक गोळ्यांचा वापर दोन हजार ३२६ महिलांनी केला, तर निरोधचा पर्याय एक लाख ३९,६४५ पुरुषांनी स्वीकारला. पहिल्यांदाच समोर आलेला अंतरा गर्भनिरोधक इंजेक्शनचा पर्याय ३९१ महिलांनी स्वीकारला होता. डिसेंबरअखेर दोन हजार ४७५ महिलांनी कुटुंब नियोजन शस्त्रक्रिया, २७ पुरुषांनी नसबंदी शस्त्रक्रिया केली. कॉपर टीचा अवलंब सात हजार ३४८, गर्भनिरोधक गोळ्या दोन हजार ३५९ महिला घेत आहेत. तर ९४ हजार ७७१ पुरुषांनी निरोधचा पर्याय स्वीकारला. अंतरा गर्भनिरोधकाच्या पर्यायास मात्र महिलांचा प्रतिसाद वाढला. एक हजार २८२ महिलांनी इंजेक्शन घेतले आहे.

‘अंतरा’ पर्यायविषयी प्रबोधन

आरोग्य विभागाकडून प्राथमिक आरोग्य केंद्र, ग्रामीण रुग्णालय यासह अन्य सरकारी रुग्णालयांमध्ये कुटुंब नियोजनाच्या वेगवेगळ्या पर्यायाची माहिती दिली जात आहे. गांव पातळीवर ही सेवा देण्यासाठी आरोग्य विभाग प्रयत्नशील असून यासाठी परिचारिकेच्या माध्यमातून रुग्णालयात ‘समुपदेशन कोपरा’ तयार करण्यात आला आहे. रुग्णालयात तपासणीसाठी येणाऱ्या गरोदर माता, प्रसूतीपूर्व काळात येणाऱ्या महिलांना, पुरुषांना या वेगवेगळ्या पर्यायाची माहिती दिली जात आहे. याविषयी प्रबोधन करण्यात येत आहे. महिलांना अंतराची माहिती व्हावी यासाठी प्रयत्न सुरू आहेत.

-डॉ. सुरेश जगदाळे (जिल्हा शल्य चिकित्सक)

‘अंतरा’ इंजेक्शन कधी घेता येते?

अंतरा हे गर्भनिरोधक इंजेक्शन असून त्याचा प्रभाव शरीर क्षमतेनुसार तीन महिन्यापर्यंत राहतो. पाळी आल्यानंतर, गर्भपातानंतर सात दिवसांनी आणि प्रसूतीच्या सहा आठवडय़ानंतर हे इंजेक्शन घेता येऊ शकते. इंजेक्शनचा वापर थांबविल्यानंतर सहा ते सात महिन्यांनी गर्भधारणा होऊ शकते.