दागिन्यांच्या विश्वात सोन्यानंतर चांदीचा क्रमांक असला तरी नाण्यांच्या जगतात मात्र आजही चांदी मोठय़ा प्रमाणात वापरली जाते. फार पूर्वीपासून, आपल्या देशात ‘चांदी’चा उपयोग चलन म्हणून केला जात असे. आयुर्वेदाच्या काळात तर कौटिल्य या बुद्धिवंताने, धातूच्या वस्तू तयार करणाऱ्या व्यापाऱ्यांना अनेक मोलाच्या सूचना केल्या होत्या. त्या काळी तांब्याची नाणी तयार केली जात असत. पण तांब्याची नाणी तयार करताना त्यात चार भाग चांदी, अकरा भाग तांबं आणि एक भाग लोखंड किंवा अन्य काही धातू घालावा असं नाणं तयार करण्याचं सूत्रच त्याने घालून दिलं होत; जेणेकरून नाणी उत्तम प्रकारे वापरता येण्यासाठीचे सारे गुणधर्म त्यात सामावले जातील. चांदीवर नैसर्गिक आम्लांचा फारसा परिणाम होत नाही. हवेत जर गंधक किंवा गंधकाची संयुगे असतील तर मात्र चांदीचे सल्फाईड होते व चांदी काळवंडते. चांदी हा एवढा लवचीक धातू आहे की त्याची पातळ अशी फिल्मही तयार करता येते. चांदीला कोणतीही चव किंवा स्वाद नसतो, पण चांदी खायला काही हरकत नसते. त्यामुळे अन्नपदार्थ ठेवण्यासाठी आणि कधी अन्नपदार्थ सुशोभित करण्यासाठी, आपल्या देशातच नव्हे तर इतर अनेक देशांमध्ये, चांदीचा उपयोग करतात. ०.२ मायक्रॉन एवढी कमी जाडी असलेली ही पातळ चांदीची फिल्म खाद्यपदार्थाला चिकटून राहते आणि ती इतकी ठिसूळ असते की आपल्या हाताने बाजूलाही करता येत नाही. पूर्वी कृष्णधवल फोटो असायचे. या फोटोग्राफीमध्ये तर चांदीचं आयोडाईड असल्याखेरीज कामच होत नाही. पाणी शुद्धीकरणासाठी चांदीचं ऑक्साइड तर आरसे, काचा, तर कधी चक्क काही प्रकारची शाई तयार करण्यासाठी चांदीच्या नायट्रेटचा वापर करतात. कृत्रिम पाऊस पडण्यासाठीही चांदीच्या आयोडाईडचा उपयोग केला जातो. चांदी हा मौल्यवान धातू उत्तम विद्युतवाहक असल्याने त्याची इतर धातूंबरोबरची संमिश्रं विद्युत उपकरणांमध्ये वापरतात. चांदी उत्तम उष्णतावाहकही आहे. त्यामुळेच तर स्विचगिअर्स, थर्मोस्टॅट्स, सॉल्डर्स अशा तद्दन विद्युत आणि उष्णतेसंबंधित उपकरणांमध्ये चांदीच्या अनेक संमिश्रांचा वापर होतो. डॉ. मानसी राजाध्यक्ष मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग, चुनाभट्टी, मुंबई २२ office@mavipamumbai.org
