कुतूहल : फळे पिकवणारा वायू

पूर्वीच्या काळी दिवे हे कोल गॅसवर चालवले जात. हा कोल गॅस वाहून नेणाऱ्या नलिकांतून अनेक वेळा गळती होत असे. गळती होणाऱ्या जागेजवळच्या वनस्पतींचे आकार विचित्र झालेले आणि त्यांची खोडेही जाडजूड झालेली, दिसून येत. हे पाहिल्यावर रशियन संशोधक दिमित्री नेलजुबॉवने एक प्रयोग केला. त्याने वाटाण्याची रोपे मुद्दाम बंदिस्त पेटीत लावली. एका पेटीला त्याने नैसर्गिक हवेचा पुरवठा केला, तर दुसऱ्या पेटीत त्याने कोल गॅस आणि हवा यांचे मिश्रण सोडले. काही दिवसांतच त्याला कोल गॅस पुरवलेल्या रोपांची विचित्र वाढ झालेली दिसून आली. यानंतर त्याने अधिक संशोधन करून कोल गॅसमधील इथिलिन हा घटक वनस्पतींवर परिणाम करीत असल्याचे दाखवून दिले.

यानंतर काही काळात हर्बट कुसिन्स या इंग्लिश संशोधकाने संत्र्यांबरोबर साठवलेली केळी लवकर पिकत असल्याचे लक्षात आणून दिले. १९३०च्या दशकात इंग्लंडच्याच रिचर्ड गेन याने मोठय़ा प्रमाणावर सफरचंदे पिकवली व ती पिकताना या सफरचंदांतून इथिलिन निर्माण होत असल्याचे रासायनिक विश्लेषणाद्वारे दाखवून दिले. कालांतराने सफरचंदेच नव्हे तर पिकणाऱ्या इतर फळांतूनही इथिलिनची निर्मिती होत असल्याचे त्याला दिसून आले. फळे पिकण्यात सहभागी होणाऱ्या या वायूची निर्मिती फळे स्वतच करतात, हे या संशोधनातून स्पष्ट झाले. आणि इथिलिन हे पहिले ज्ञात वायुरूपी संप्रेरक (हार्मोन) ठरले!