महिला फुटबॉलच्या विस्तारत्या विश्वाला यंदा नवा जगज्जेता (स्पेन) आणि उपविजेता (इंग्लंड) लाभला. परंतु तेवढय़ापुरतीच या स्पर्धेची नवलाई सीमित नाही. यंदाची विश्वचषक स्पर्धा जशी अधिक देशांमध्ये खेळली गेली, तसाच स्पर्धेचा आस्वाद घेणाऱ्या जगभरातील प्रेक्षकसंख्येतही अभूतपूर्व वाढ झालेली दिसून आली. या स्पर्धेत स्पेनने काहीसा अनपेक्षित विजय मिळवला. जर्मनी आणि स्पेन हे दोनच देश त्यामुळे पुरुष आणि महिला या दोन्ही विभागांमध्ये आजवर जगज्जेते ठरले आहेत. दोन देशांतील फुटबॉलची गुणवत्ता आणि लोकप्रियता यांची समन्यायी व्याप्ती यातून दिसून आली. प्रचंड गाजावाजा, विशेषत: इंग्लिश माध्यमांनी करूनही इंग्लंडला पुन्हा एकदा एखाद्या प्रमुख अजिंक्यपदापासून वंचित राहावे लागले. वास्तवाच्या तुलनेत अपिरिमित व्यस्त ठरणाऱ्या अपेक्षांच्या बोज्याखाली आपल्या खेळाडूंना किती काळ ठेवायचे, याचे भान इंग्लिश फुटबॉल माध्यमांना ज्या दिवशी येईल तो सुदिन! अर्थात इतर अनेक देशांच्या तुलनेत या दोन देशांमध्ये महिला फुटबॉलची लोकप्रियता अधिक आणि बाजारपेठ मोठी आहे. पुरुषांप्रमाणेच महिला फुटबॉलमध्येही या दोन लीगकडेच सर्वोत्तम फुटबॉलपटू सर्वाधिक आकृष्ट होतात. गतवर्षी महिलांच्या युरोपीय चँपियन्स लीग अंतिम सामन्यासाठी विक्रमी ९२ हजार प्रेक्षकांनी मैदानात हजेरी लावली होती. ऑस्ट्रेलिया आणि न्यूझीलंडने संयुक्त यजमानपद भूषवलेल्या यंदाच्या विश्वचषक स्पर्धेत प्रतिसामना सरासरी उपस्थिती ३० हजार होती. जवळपास २० लाख तिकिटे विकली गेली. जगभरात दूरचित्रवाणीवरून जवळपास २०० कोटी प्रेक्षकांनी ही स्पर्धा पाहिल्याचे काही अंदाज सांगतात. ही आकडेवारी एकाच वेळी थक्क आणि ऊर्जित करणारी ठरते.
निव्वळ विक्रमी आकडेवारी हे या स्पर्धेचे वैशिष्टय़ ठरत नाही. गतवर्षी कतारमध्ये झालेली पुरुष फुटबॉल विश्वचषक स्पर्धा कित्येक धक्क्यांमुळे रंजक ठरली होती. इतर प्रमुख खेळांपेक्षा फुटबॉलमध्ये प्रस्थापितांची मक्तेदारी अधिक. त्यामुळे स्पर्धेला निराळी खुमारी प्राप्त झाली. तेच यंदाच्या महिला विश्वचषक स्पर्धेबाबत म्हणता येईल. अमेरिका, जर्मनी, नॉर्वे आणि जपान या माजी विजेत्यांपैकी एकाही संघाला उपान्त्यपूर्व फेरीपलीकडे मजल मारता आली नाही. कोलंबिया, मोरोक्को, दक्षिण कोरिया, नायजेरिया, यजमान ऑस्ट्रेलिया या देशांनी अनेक धक्कादायक निकाल नोंदवले. पुरुषांप्रमाणेच महिला फुटबॉलमध्येही प्रगती करणाऱ्या जपानने साखळी टप्प्यात स्पेनचा ‘४-०’ असा धुव्वा उडवला. तरी या धक्क्यातून सावरून स्पेनने चिकाटीने अंतिम फेरी गाठून अखेर चषकही जिंकला. दोन वेळच्या विजेत्या अमेरिकेला यंदा फारसा प्रभाव पाडता आला नाही आणि यंदा प्रथमच त्यांना रित्या हातांनी परतावे लागले. १९९१मध्ये या स्पर्धेला प्रथम सुरुवात झाली, त्यावेळी अवघे १२ संघ खेळले. यंदाच्या स्पर्धेत ३२ संघांनी भाग घेतला. भाराभर संघांमुळे स्पर्धेचा दर्जा घसरेल, असा नकारसूर आळवणाऱ्यांचे अंदाज सपशेल खोटे ठरले.
अर्थात स्पर्धा यशस्वी ठरणे हा एका प्रदीर्घ प्रवासातील केवळ एक टप्पा आहे. पुरुषी वर्चस्ववाद आणि लिंगभेदाधारित मानसिकतेचा सामना आजही महिला फुटबॉलपटू आणि खेळाडूंना करावा लागतोच. स्पेनच्या विजेत्या संघातील एकीबरोबर त्या देशातील फुटबॉल संघटनेच्या प्रमुखांनी अभिनंदन करण्याच्या नावाखाली गैरप्रकार केला, तो त्या क्षणी सहन करण्यापलीकडे ती खेळाडू काही करू शकली नव्हती. आता त्याबद्दल संबंधित पदाधिकाऱ्याला जाब विचारला जातो हा भाग वेगळा. जगातील एका अग्रणी क्रीडासाहित्य निर्मात्या कंपनीने इंग्लिश गोलरक्षक मेरी एर्प्सची जर्सी फ्रँचायझी बाजारात विक्रीस आणण्यास नकार दिला. ‘गोलकीपरची जर्सी कोण विकत घेणार’ असा उद्दाम सवाल कंपनीतर्फे उपस्थित करण्यात आला. एर्प्स या स्पर्धेतली सर्वोत्कृष्ट गोलरक्षक ठरली आणि तिचे नाव आणि क्रमांक असलेली जर्सी आज इंग्लंडमध्ये तडाखेबंद विकली जात आहे! व्यवस्थाचालकांची मानसिकता अजूनही कशी बदललेली नाही याची ही दोन उदाहरणे. फुटबॉलसारख्या खेळामध्ये मैदान व क्रीडासाहित्याबाबत महिलांसाठी निराळे मानक आणि आकार असावेत का, याची चर्चा या स्पर्धेच्या निमित्ताने सुरू झाली, तिचे स्वागत. महिला फुटबॉल सामन्यांना प्रेक्षक मिळत नाहीत, हा समज या स्पर्धेच्या निमित्ताने पुन्हा एकदा तथ्यहीन ठरला. येथून पुढची जबाबदारी आंतरराष्ट्रीय फुटबॉल महासंघ (फिफा) आणि पुरस्कर्त्यांची. पुरुषांप्रमाणेच आफ्रिका, आशिया, दक्षिण अमेरिका येथे तळागाळातील महिला फुटबॉल गुणवत्तेला आकार आणि चालना देण्याची जबाबदारी उत्पन्नाचे नवनवीन उच्चांक मोडणाऱ्या फिफाची आहे. विश्वचषकाच्या पलीकडे महिलांसाठी व्यावसायिक फुटबॉल कसे विकसित होईल, याविषयी पुरस्कर्त्यांनीही पुढाकार घेतला पाहिजे. त्यांना गुंतवणुकीवर घसघशीत परतावा मिळेल याची प्रचीती प्रस्तुत विश्वचषक स्पर्धेने आणून दिली आहेच.
