हिंदी लेखिका गीतांजली श्री यांचं नाव इंग्रजी वाचणाऱ्या सुमारे ६७ देशांत माहीत झालं ते गेल्या वर्षीचं (२०२२) ‘बुकर इंटरनॅशनल’ पारितोषिक त्यांच्या ‘टूम्ब ऑफ सॅण्ड’ (मूळ हिंदीत ‘रेत समाधी’) या कादंबरीला मिळाल्यामुळे. बुकरचंच पण इंग्रजीत अनुवादित झालेल्या ललित साहित्यासाठीचं हे पारितोषिक ५० हजार ब्रिटिश पौंडांचं असलं तरी लेखक आणि अनुवादकाला २५-२५ हजार पौंड विभागून मिळतात, वगैरे सामान्यज्ञान गेल्या वर्षी सर्वभाषिक बातम्यांमधून पोहोचलं. तर यंदाच्या २०२३ या वर्षांसाठी भारतातल्या ‘पायर’ या मूळ तमिळमधून इंग्रजीत आलेल्या पेरुमल मुरुगन यांच्या कादंबरीचंही नाव लघुयादीपर्यंत गेलं होतं (‘पायर’बद्दलचा ‘एका लग्नाची दाहक गोष्ट’ हा लेख १८ मार्च रोजीच्या ‘बुकमार्क’मध्ये वाचता येईल) पण यंदा काही भारताचा पुन्हा विचार झाला नाही. यंदा हे पारितोषिक बल्गेरिया या देशातले आणि ‘बल्गेरियन’ (ही भाषा आठ कोटी लोक बोलतात) याच भाषेत लिहिणारे जॉर्जी गोस्पोदिनोव्ह – आणि इंग्रजी अनुवादक अँजेला रॉडेल- यांना मिळालं आहे. ‘रेत समाधी’ गेल्या वर्षभरात अनेकांनी हिंदी वा इंग्रजीत वाचली असेल, त्यामुळे त्यातली दिल्लीवासी वयस्कर स्त्री- जी अनेक वर्षांनी जागी झाली आहे आणि जी पाकिस्तानला मूळ घरी जाऊ पाहाते आहे.. तीही आठवत असेल. यंदाचं पुस्तकही ‘काळ’ या संकल्पनेचा वेध घेणारंच आहे, पण अन्य पुस्तकांपेक्षा निराळय़ा पद्धतीनं!
‘टाइम शेल्टर’ हे पुस्तकाचं नाव. कादंबरीचं कथानक कुठे घडतं याचं सरळसाधं उत्तर- बल्गेरिया, स्वित्र्झलड आणि अन्य युरोपीय देशांमध्ये, असं असलं तरी ते वरवरचं आहे.. खरं कथानक घडतं ते लेखक-निवेदकाच्या मनात. कुणी म्हणेल, ‘प्रत्येक कथा-कादंबरीचं कथानक आधी मनातच घडतं’- तर तसं इथं नाही. जॉर्जी गोस्पोदिनोव्हसारख्याच ‘जी. जी.’ अशा आद्याक्षरांनी स्वत:चा निर्देश करणारा निनावी निवेदक इथं आहे, त्याला ‘१९८९ साली सप्टेंबरच्या अगदी सुरुवातीलाच कुठल्या तरी साहित्यिक परिसंवादात’ गॉस्टिन भेटतो इथपासून कादंबरी सुरू होते. पण अखेर ‘गॉस्टिन’ ही कादंबरीपूर्वीच लिहिली गेलेली आणि जॉर्जी गोस्पोदिनोव्हच्या ‘अ‍ॅण्ड अदर स्टोरीज’ या कथासंग्रहात प्रकाशितही झालेली कथा आहे. त्या कथेतला गॉस्टिन लेखकाशी संपर्कात राहातो, पत्रं पाठवतो आणि त्या पत्रांखालच्या तारखा निरनिराळय़ा भूतकाळांतल्या असतात.. कधी १९२९, कधी १९३७.. पण हा पत्रसंवाद २ जानेवारी १९९० या तारखेपासून घडू लागल्याचं लेखकच सांगत असतो! त्या कथेतल्या गॉस्टिनइतकी नाही, पण कथालेखकालाही जुन्या वस्तूंची, जुन्या काळाची आवड असल्यानं पत्रसंवाद रंगतोही.. पण या गॉस्टिनच्या अखेरच्या पत्रावरली तारीख असते, ‘२८ जुलै, १९३९’. त्यात गॉस्टिन लिहितो, मला पोलंड सोडून अन्यत्र जावंच लागणार.. जर्मन फौजा इथेच चालून येताहेत. याहीनंतर ‘आज एक सप्टेंबर’ अशा शब्दांमध्ये, मुळात परिसंवादच झाला होता की नाही असा किडा डोक्यात सोडून कथा संपते!.. आणि कादंबरीत ही कथा पुन्हा अशीच येते, त्यातला गॉस्टिन आता स्वित्र्झलडच्या झुरिच शहरात स्थायिक झालेला असतो.
मराठीतील सर्व स्तंभ बातम्या वाचा. मराठी ताज्या बातम्या (Latest Marathi News) वाचण्यासाठी डाउनलोड करा लोकसत्ताचं Marathi News App.
