भारतीय प्रेक्षक नाकारतील, ओंगळवाणा रक्तखेळ त्यांना रुचणार नाही, या चित्रकर्त्यांच्या भीतीमुळे आजवर बॉलीवूडकुसाबाहेर राहिलेल्या ‘झॉम्बी’ चित्रपटांना अखेर बॉलीवूड थांबा मिळाला आहे. दोन महिन्यांत प्रदर्शित झालेले दोन झॉम्बीपट, एकाचे बऱ्यापैकी यश आणि येऊ घातलेला झॉम्बी कॉमेडी यांद्वारे हिंदी चित्रपटांमध्ये आयात झालेली ही भुते किती व कसा धुमाकूळ घालतील, हे या चित्रपटांची गुणवत्ता ठरवणार आहे. बॉलीवूडमध्ये शिरलेल्या या नव्या भूतट्रेण्डनिमित्ताने..
हिंदी चित्रपटांच्या अनुयायी पिढीला ‘झॉम्बी’ या मठ्ठ-मख्ख आयात भुतांची संकल्पना नवी वाटायला नकोच. आठवा ठोंब्या चेहऱ्याचा अतिरेक करीत अजरामर गाणी गाणारी ठोकळेबाज नायकांची फौज. केवळ गाण्यांमध्ये वस्त्रप्रदर्शनार्थ जुंपलेल्या बाहुल्या. अनेक नावांचा शून्याभिनय ‘झॉम्बी’समान असल्याचे जाणवेल. फक्त झॉम्बीसारखे रक्ताला चटावलेले नसणे हेच काय ते त्यांच्यातले वेगळेपण होते.
हॉलीवूड आणि ब्रिटिश सिनेमाने लोकप्रिय केलेला ‘झॉम्बी’ चित्रप्रकार भारतीय मातीत अजिबात आला नाही, त्याला कारण होते ती आपल्या चित्रकर्त्यांची प्रेक्षकांच्या मानसिकतेबाबतची भीती. झॉम्बी सिनेमातील रक्तरंजित दृश्यांची पारंपरिक सिनेमा पाहण्यात रुळलेल्या इथल्या प्रेक्षकाला सवय नाही, रक्ताळलेल्या भुतांचा ओंगळवाणेपणा त्यांना पटणार नाही, कुटुंबासह चित्रपट आस्वादणाऱ्या दर्शकघटकाला या भुतांचा रक्तपिपासू हैदोस पचणार नाही या भयात इथल्या चित्रकर्त्यांनी झॉम्बीला ‘बॉलीवूड’कुसाबाहेर ठेवणे पसंत केले. कल्पना उचलेगिरीचा सुकाळ असलेल्या गेल्या दशकातही हा चित्रप्रकार हाताळायची हिंमत कुणी दाखविली नाही. या धर्तीवर महिन्याभरामध्ये दोन झॉम्बी चित्रपट प्रदर्शित होणे आणि एक झॉम्बीपट प्रदर्शनाच्या वाटेवर असणे हे बॉलीवूडच्या चित्रकर्त्यांसोबत प्रेक्षकांच्याही ‘ट्रेण्ड’ बदलाची जाणीव करून देणारे आहे.
‘झॉम्बी’ प्रवेश
गेल्या वर्षभरापासून चर्चा होती ‘मनोरमा सिक्स फिट अण्डर’ बनविणाऱ्या नवदीप सिंग या दिग्दर्शकाच्या ‘रॉक द शादी’ या झॉम्बी कॉमेडी चित्रपटाच्या आगमनाची. अभय देओल अभिनित या चित्रपटाचे फेब्रुवारीतील प्रदर्शन लांबले आणि ल्युक केनी-देवकी सिंग दिग्दर्शित ‘राईझ ऑफ झॉम्बी’ या चित्रपटाने पहिला भारतीय झॉम्बीपट असल्याची टिमकी वाजवून लक्ष वेधायचा प्रयत्न केला. पारंपरिक हिंदी भयपटाचा अनुभव झॉम्बीद्वारे अधिक गडद करणाऱ्या या सिनेमाचा गाजावाजा अजिबात झाला नाही. अनोळखी स्टारकास्ट, अप्रसिद्धी वाटावा असा प्रचार या कमतरतेच्या ‘बळा’वर चित्रपटाचे व्हायचे ते झाले. ‘गो गोवा गॉन’ या चित्रपटाने तिकीटबारी गाजविली नसली, तरी झॉम्बी चित्रपटांना स्वीकारण्यासाठी वातावरणनिर्मिती नक्कीच तयार केली आहे. गेल्या दशकभरात आपल्या बदलत्या सिनेमांचा अर्क या चित्रपटामध्ये एकत्रित आला आहे. विविध माध्यमांमुळे मनातून ग्लोबल आणि जगण्यातून अधिक ‘ग्लोकल’ झालेली १८ ते तिशीच्या वयाची पिढी टार्गेट करून तयार केलेला हा चित्रपट त्यांना ओळखीच्या अनेक चित्रदृश्यांचे दाखले देऊन झॉम्बी भुतांना या मातीत दाखल करतो. अडचणीला तरुणाईच्या प्राकृत संज्ञेत मांडणारी ‘बोल्ड’ भाषा, बोल्ड विचार, दैनंदिन व्यसन व्यवहाराचे वास्तव स्वरूप व्यक्तिरेखांद्वारे मांडून झॉम्बी विनोदाधाराने या सगळ्यातला फोलपणा, भंपकपणा मांडण्याचा ‘गो गोवा गॉन’चा प्रयत्न स्तुत्य आहे. झॉम्बींना भारतीय प्रेक्षकांसाठी अधिक सोज्ज्वळ न करता तितक्याच ओंगळवाण्या स्वरूपात ठेवूनही चित्रपटाला ओंगळवाणा न होऊ देण्यासाठी घेतलेली काळजी, या चित्रपटाचे वैशिष्टय़ आहे. ‘गो गोवा गॉन’चे प्रेक्षक-समीक्षकांनी केलेले स्वागत उत्तम असले तरी आगामी ‘रॉक द शादी’ या चित्रपटाच्या स्वीकारण्या-नाकारण्यावरून भारतातील झॉम्बी चित्रपटांचे भवितव्य ठरणार आहे.
झॉम्बी इतिहास!
रक्ततहान कधीच न संपणाऱ्या असमाधानी भुतांची, ‘झॉम्बींची’ आफ्रिकी संकल्पना १९५०च्या दशकात अमेरिकी साहित्यात उतरली. जॉर्ज रॉमरो यांच्या ‘नाइट ऑफ द लिव्हिंग डेड’ या चित्रपटातून झॉम्बी लोकप्रिय झाले आणि भयपटांना एक पूरक भावंडं तयार झाले. मानवपण हरवल्यानंतर झॉम्बींचे संसर्गाने झोम्बीकरण करण्याचे किळसवाणे कर्तव्य रॉमरोच्या चित्रपटांमधून कित्येक दशके सुरू राहिले. जागतिकीकरणाने व तंत्रप्रगतीने मानवी चंगळवाद, उपभोगी वृत्ती, अय्याशी, असमाधानी वृत्ती यांचेही सार्वत्रिकीकरण झाले आणि त्यातून चित्रकर्ते-लेखक यांनी झॉम्बींना माणसाच्या असमाधानी वृत्तीचे प्रतीक म्हणून वापरायला सुरुवात केली. एक पूरक भयप्रकार इतकी साधी ओळख असलेला हा चित्रप्रकार ब्रिटिश दिग्दर्शक एडगर राईट याने ‘शॉन ऑफ द डेड’ या चित्रपटाद्वारे मुख्य प्रवाहात आणला. त्यानंतर हॉलीवूडमध्येही झॉम्बी-व्हॅम्पायर्स चित्रपटांचा सुळसुळाट झाला. झॉमकॉम (झॉम्बी कॉमेडी) आणि झॉम्बी थ्रिलर्सद्वारे या चित्रप्रकारात प्रयोगांच्या विविध शक्यता चित्रकर्त्यांनी शोधल्या.
गो गोवा गॉनचे यशकारण
या वर्षांतील निवडक उत्तम चित्रपटांमध्ये या चित्रपटाची वर्णी लागण्याची कारणे मजेशीर आहेत. या चित्रपटात नवे काहीच नाही. आपल्या बदलत्या सिनेमांच्या प्रभावांचा अर्क आणि हॉलीवूडमधील दशकभरातील लोकप्रिय दृश्यप्रतिमांचे एकत्रिकरण आहे. अनेक घटकांचा एकाच ठिकाणी असलेल्या समुच्चयाचा परिणाम मात्र सुसह्य़ हिंदी झॉम्बीपट रूपात दिसतो. क्वेन्टीन टेरेन्टीनो स्कूलमधून उतरलेला सैफ अली खानचा स्टायलिश गँगस्टर, फ्रॅन्क मिलर-रॉबर्ट रॉड्रिग्जच्या सिनसिटीमधील ग्राफिक नॉव्हेल्सच्या दृश्यप्रतिमा मांडण्याचा प्रकार आणखी कितीतरी ओळखीच्या संदर्भाचा यात उत्तम वापर झाला आहे. ‘शॉन ऑफ द डेड’मधील एका प्रसंगाचीही येथील आवृत्ती गमतीशीर वठली आहे. या परकीय गोष्टींना जोड मिळाली आहे, ती गेल्या दशकातील बॉलीवूडमधील लोकप्रिय घटकांची. यात फरहान अख्तरकृत ‘दिल चाहता है’मधील मित्रांची गोष्ट ‘मस्ती’ किंवा ‘दिल्ली बेली’ छाप बोल्डपणा स्वीकारते. विशाल भारद्वाज आणि अनुराग कश्यप यांच्या चित्रपटांमध्ये सहजपणे चालणाऱ्या शिव्या-ओव्यांनी स्वत:ला समृद्ध करते आणि नंतर अय्याशी वगैरेला नावे ठेवत पारंपरिक हिंदी चित्रपट शेवटाकडे झुकते. गंमत, मनोरंजन आणि झॉम्बी इफेक्ट यांमधून पुरेपूर पैसे वसूल सिनेमा पाहिल्याचे समाधान प्रेक्षकाला मिळते.  

पाहावेच असे झॉम्बीपट
‘शॉन ऑफ द डेड’
चंगळवादाने माणसांमध्ये वाढत चाललेल्या कोडग्या व कोरडय़ा वृत्तीची खिल्ली उडविण्याचा प्रयत्न या चित्रपटामध्ये झाला आहे. रॉमरोच्या झॉम्बी चित्रपटांचे विडंबन म्हणून तयार करण्यात आलेला हा चित्रपट केवळ विडंबन म्हणूनच ओळखला जात नाही, तर सर्वोत्तम झॉम्बी विनोदीपट म्हणूनही त्याचे नाव घेतले जाते.

‘२८ डेज लेटर’
भारतात येऊन ‘स्लमडॉग मिलिऑनेर’ बनविणाऱ्या डॅनी बॉयलच्या आधीच्या उत्तम चित्रपटांपैकी एक असलेला हा चित्रपट अंगावर काटा आणणारा आहे. झॉम्बीकरणाने नष्ट झालेल्या लंडन शहरात तीन माणसांच्या जगण्याची लढाई यात आली आहे.

‘पॉण्टिपूल’
कॅनडाचा हा चित्रपट फारसा लोकप्रिय नाही, मात्र झॉम्बी चित्रप्रकाराला अत्यंत वेगळ्या प्रकारे हाताळलेले यात पाहायला मिळू शकेल. एका रेडिओ स्टेशनमध्ये पूर्णपणे घडणारा हा चित्रपट धक्क-भीतीचे नवे प्रयोग मांडणारा म्हणून आवर्जून पाहण्याजोगा आहे.