कमॉडिटी बाजारात नवीन संधी; सुरू झालेत नवीन कमॉडिटी कॉन्ट्रॅक्ट

निकेल फ्युचर्स करारामुळे दरनिर्धारणाची प्रक्रिया अधिक प्रभावी होणार असून देशभरातील मूल्य साखळीत अधिक व्यापक सहभागाला प्रोत्साहन मिळणार आहे. निकेल हा महत्त्वाचा औद्योगिक धातू असून स्टेनलेस स्टील उत्पादन, इलेक्ट्रोप्लेटिंग, ईव्ही बॅटऱ्या आणि इतर अभियांत्रिकी उद्योगांमध्ये कच्चा माल म्हणून निकेलचा वापर करण्यात येतो. भारत निकेल आयातीवर अवलंबून असल्यामुळे या धातूचा वापर करणाऱ्या उद्योगांना किंमतीतील चढ-उतार आणि पुरवठ्यातील अडथळे यांचा मोठा फटका बसतो, ज्यामुळे त्यांच्या व्यवसायाच्या नफ्यावर कायम दबाव असतो.

निकेल फ्युचर्स करार सुरू झाल्याने या उद्योगांना दरातील चढ-उतारांचा धोका कमी होऊन अधिक स्पर्धात्मक होण्यासाठी सक्षम साधन उपलब्ध होईल. हा करार थेट भारतीय रुपयांमध्ये असल्यामुळे, सहभागी कंपन्यांना केवळ वस्तूंच्या किंमतीतील चढउतारापासूनच नव्हे तर डॉलर-रुपया विनिमय दरातील बदलांपासूनही संरक्षण मिळेल. फिजिकल मार्केटमधील व्यावसायिक कंपन्यांसोबतच, या करारामुळे आर्थिक क्षेत्रातील सहभागी आणि गुंतवणूकदारांसाठीही पोर्टफोलिओ विविधीकरण आणि तरलता (लिक्विडिटी) वाढवण्यासाठी ही गुंतवणुकीची महत्त्वाची संधी ठरणार आहे.

व्यवहार कसे होणार?

व्यवहारासाठी २५० किलोचा लॉट आणि डिलिव्हरीसाठीचे लॉट साईज १५०० किलो असेल, आणि ही अट सप्टेंबर २०२५ पासून लागू होणाऱ्या मुदत समाप्ती (एक्सपायरी) करारापासून लागू होईल. कराराच्या एक्सपायरी महिन्यातील तिसरा बुधवार हा व्यवहाराचा शेवटचा दिवस असेल. त्या दिवशी सुटी असल्यास त्या आधीचा कामकाजाचा दिवस अंतिम दिवस मानला जाईल. ठाणे हे डिलिव्हरी सेंटर असेल आणि कराराच्या महिन्यातील कामकाजाचे शेवटचे ३ दिवस डिलिव्हरी कालावधी म्हणून ठरविण्यात आले आहेत. एक्सचेंजकडून केवळ ९९.८० टक्के किमान शुद्धतेचे, एलएमई मान्यताप्राप्त प्रायमरी निकेल कॅथोड्सच ‘गुड डिलिव्हरी’ म्हणून स्वीकारले जाणार आहे. या करारासाठी टिक साइज प्रति किलो ०.१० पैसे इतका असेल. दररोजची किंमत मर्यादा ४ टक्के निश्चित केली आहे. तर मार्जिन किमान १० टक्क्यांपेक्षा किंवा एसपीएएन (जे जास्त असेल ते) इतके निश्चित करण्यात आले आहे.

यावर प्रतिक्रिया देताना एमसीएक्सच्या व्यवस्थापकीय संचालक आणि मुख्य कार्यकारी अधिकारी प्रवीणा राय म्हणाल्या, बेस मेटलचे करार अधिक कार्यक्षम, पारदर्शक आणि बाजाराच्या बदलणाऱ्या गरजांशी सुसंगत असावे यासाठी एमसीएक्सतर्फे हे नवीन करार सुरू करण्यात आले आहे. इष्टतम ट्रेडिंग युनिट, एक्स्पायरी शेड्यूल आणि डिलिव्हरी सेंटर निश्चित करून मार्केट पार्टिसिपंट्सना सुधारित लिक्विडिटी, माल कुठे मिळणार आहे याविषयीची स्पष्टता आणि जागतिक मापदंडांशी जुळणारी उत्पादन रचना उपलब्ध करून देत आहोत. देशाच्या सुरक्षा आणि आत्मनिर्भरतेच्या वाटचालीत देश स्वतः दर ठरवणारा देश व्हावा, हे उद्दिष्ट आहे.

एमसीएक्स हे आघाडीचे कमॉडिटी एक्सचेंज २००३ पासून कार्यरत असलेले भारतातील अग्रगण्य कमॉडिटी डेरिव्हेटिव्ह्ज एक्स्चेंज असून, २०२४ मध्ये एफआयएच्या अहवालानुसार जगातील सर्वात मोठे कमॉडिटी ऑप्शन्स एक्स्चेंज आहे. आर्थिक वर्ष २०२४-२५ मध्ये कमॉडिटी फ्युचर्स करारांच्या व्यवहारमूल्यानुसार याचा बाजारातील हिस्सा सुमारे ९८ टक्के इतका आहे. एमसीएक्सचे देशभरात अस्तित्व असून हे भारतीय कमॉडिटी मार्केटसाठी एक डायनामिक व्यासपीठ आहे, जे योग्य दरनिर्धारण आणि परिणामकारक जोखीम व्यवस्थापन या दुहेरी सुविधा पुरवते. येथे बुलियन, ऊर्जा, धातू, कृषी उत्पादने अशा विविध क्षेत्रांतील कमॉडिटीज तसेच सेक्टोरल कमॉडिटी निर्देशांकांमध्ये व्यवहाराची सुविधा उपलब्ध आहे. एक्स्चेंजने अनेक आंतरराष्ट्रीय एक्स्चेंजेस तसेच देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय व्यापारी संघटनांशी धोरणात्मक भागीदारी केली आहे.