рдкреНрд░рд╢реНрдирд╡реЗрдз рдпреВрдкреАрдПрд╕рд╕реА : рдкреНрд░рд╡реАрдг рдЪреМрдЧреБрд▓реЗ
рдЖрдЬрдЪреНрдпрд╛ рд▓реЗрдЦрд╛рдордзреНрдпреЗ рдЖрдкрдг рднрд╛рд░рддреАрдп рд░рд╛рдЬреНрдпрд╡реНрдпрд╡рд╕реНрдереЗрддреАрд▓ ‘рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп’ рдпрд╛ рдШрдЯрдХрд╛рд╡рд░ рд╡рд┐рдЪрд╛рд░рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рдкреНрд░рд╢реНрдирд╛рдВрдЪреА рдЪрд░реНрдЪрд╛ рдХрд░реВ рдпрд╛.
Q. Discuss the essentials of the 69th Constitutional Amendment Act and Anomalies, if any that have led to recent reported conflicts between the elected representatives and the institution of the Lieutenant Governor in the administration of Delhi. Do you think that this will give rise to a new trend in the functioning of the Indian federal politics? (2016)
рджрд┐рд▓реНрд▓реАрдЪреЗ рдореБрдЦреНрдпрдордВрддреНрд░реА рд╡ рдирд╛рдпрдм рд░рд╛рдЬреНрдпрдкрд╛рд▓ рдпрд╛рдВрдЪреНрдпрд╛рдордзреАрд▓ рд╡рд╛рджрд╛рдЪреНрдпрд╛ рдкрд╛рд╢реНрд░реНрд╡рднреВрдореАрд╡рд░ рдпрд╛ рдкреНрд░рд╢реНрдирд╛рдХрдбреЗ рдкрд╛рд╣рддрд╛ рдпреЗрдИрд▓. рд╡рд╛рд╕реНрддрд╡рд┐рдХ рдкрд╛рд╣рддрд╛ рдпрд╛ рд╡рд╛рджрд╛рдХрдбреЗ рдШрдЯрдиреЗрдЪреНрдпрд╛ рдЕрдиреБрд╖рдВрдЧрд╛рдиреЗ рдкрд╛рд╣рдгреЗ рдЖрд╡рд╢реНрдпрдХ рдЖрд╣реЗ. рдШрдЯрдирд╛рддреНрдордХ рджрд░реНрдЬрд╛ рдЕрд╕рд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рд╡рд╛ рдЕрдзрд┐рдХрд╛рд░ рдЕрд╕рдгрд╛рд▒реНрдпрд╛ рд╕рдВрд╕реНрдерд╛рдВрдиреА рдЕрдзрд┐рдХрд╛рд░ рдХреНрд╖реЗрддреНрд░рд╛рддрд┐рдХреНрд░рдордг рдХреЗрд▓реНрдпрд╛рд╕ рдкреНрд░рд╕рдВрдЧ рдЙрджреНрднрд╡рддрд╛рдд. резрепрепрез рд╕рд╛рд▓рд╛рдордзреНрдпреЗ ремрепрд╡реНрдпрд╛ рдШрдЯрдирд╛рджреБрд░реБрд╕реНрддреАрдиреЗ рджрд┐рд▓реНрд▓реАрд▓рд╛ рд╡рд┐рд╢реЗрд╖ рджрд░реНрдЬрд╛ рджреЗрдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓рд╛. рдШрдЯрдиреЗрддреАрд▓
реирейреп рдЕрдЕ рдордзреАрд▓ рддрд░рддреБрджреАрдиреБрд╕рд╛рд░ рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░рдЪреЗ рдореБрдЦреНрдпрд╛рд▓рдп, рд░рд╛рд╖реНрдЯреНрд░рдкрддреАрдВрдЪреЗ рдХрд╛рд░реНрдпрд╛рд▓рдп рдЖрдгрд┐ рдШрдЯрдирд╛рддреНрдордХ рд╕рдВрд╕реНрдерд╛, рдЬрдЧрднрд░рд╛рддреАрд▓ рджреБрддрд╛рд╡рд╛рд╕рд╛рдВрдЪреА рдХрд╛рд░реНрдпрд╛рд▓рдпреЗ рджрд┐рд▓реНрд▓реАрдордзреНрдпреЗ рдЕрд╕рд▓реНрдпрд╛рдиреЗ рджрд┐рд▓реНрд▓реАрд▓рд╛ рд╕реНрд╡рддрдВрддреНрд░ рджрд░реНрдЬрд╛ рджрд┐рд▓рд╛ рдЧреЗрд▓рд╛. рдЙрддреНрддрд░рд╛рдордзреНрдпреЗ ремрепрд╡реНрдпрд╛ рдШрдЯрдирд╛рджреБрд░реБрд╕реНрддреАрдиреЗ рдЖрдгрд▓реНрдпрд╛ рдЧреЗрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рддрд░рддреБрджреАрдВрд╡рд┐рд╖рдпреА рд▓рд┐рд╣рд╛рд╡реЗ. рдпрд╛рдордзреАрд▓ рдХрд╛рд╣реА рддрд░рддреБрджреА рдЙрджрд╛рд╣рд░рдгрд╛рдд, рдлреАрд╕реНрд░реНрекреард▓реНрд▓рдВрд▓реНрд▓реВрео – рдПрдХ рдХрд╛рдпрджрд╛ рджреБрд╕рд▒реНрдпрд╛рдд рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рд╢реА рд╡рд┐рд╕рдВрдЧрдд рдЕрд╕реЗрд▓ рддрд░ рдХреБрдард▓рд╛ рдХрд╛рдпрджрд╛ рдЯрд┐рдХреЗрд▓, рдпрд╛рд╡рд┐рд╖рдпреАрдЪреА рддрд░рддреВрдж. рд╣рд╛ рдореБрджреНрджрд╛ рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░рдЪрд╛ рд▓реЛрдХрдкрд╛рд▓ рдХрд╛рдпрджрд╛ рд╡ рджрд┐рд▓реНрд▓реА рд╕рд░рдХрд╛рд░рдЪрд╛ рд▓реЛрдХрдкрд╛рд▓ рдХрд╛рдпрджрд╛ рдпрд╛рдВрдЪреНрдпрд╛ рдмрд╛рдмрддреАрдд рдлреАрд╕реНрд░реНрекреард▓реНрд▓рдВрд▓реНрд▓реВрео рд╕рдВрджрд░реНрднрд╛рдд рд╡рд┐рдЪрд╛рд░ рдХреЗрд▓рд╛ рдкрд╛рд╣рд┐рдЬреЗ. рджрд┐рд▓реНрд▓реАрд▓рд╛ рд╡рд┐рд╢реЗрд╖ рджрд░реНрдЬрд╛ рдЕрд╕рд▓реНрдпрд╛рдиреЗ рдЖ├нрдердХ рдмрд╛рдмрддреАрддрд╣реА рдЕрдкреНрд░рддреНрдпрдХреНрд╖рдкрдгреЗ рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░рдЪреЗ рдирд┐рдпрдВрддреНрд░рдг рдЖрд╣реЗ.
рдЙрдкрд░реЛрдХреНрдд рдмрд╛рдмреА рд╡рд┐рдЪрд╛рд░рд╛рдд рдШреЗрддрд╛ рд░рд╛рдЬреНрдпрдШрдЯрдиреЗрдиреЗ рдЖрдЦрд▓реЗрд▓реА рдЪреМрдХрдЯ, рджрд┐рд▓реНрд▓реА рд╕рд░рдХрд╛рд░ рд╕реНрдерд╛рдкрди рдХрд░рдгреЗ рдпрд╛рдмрд╛рдмрддрдЪрд╛ рдХрд╛рдпрджрд╛, рд╡рд┐рд╡рд┐рдз рдмрд╛рдмреАрдВрдордзреНрдпреЗ рдЕрд╕рдгрд╛рд░реА рд╕реНрд╡рд╛рдпрддреНрддрддрд╛, рдпрд╛рдордзреНрдпреЗ рджреБрд░реБрд╕реНрддреА рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдЪреА рдЖрд╡рд╢реНрдпрдХрддрд╛ рдЖрд╣реЗ рдХрд╛ рдпрд╛рдЪрд╛ рд╡рд┐рдЪрд╛рд░ рдХреЗрд▓рд╛ рдкрд╛рд╣рд┐рдЬреЗ. рдпрд╛рдореБрд│реЗ рднрд╛рд░рддрд╛рддреАрд▓ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╡реНрдпрд╡рд╕реНрдереЗрдордзреНрдпреЗ рдирд╡реАрди рдЯреНрд░реЗрдВрдб рдЙрджрдпрд╛рд╕ рдпреЗрдд рдирд╛рд╣реА рд╣реЗрдЪ рд╕реНрдкрд╖реНрдЯ рд╣реЛрддреЗ. рдХрд╛рд░рдг рджрд┐рд▓реНрд▓реАрд▓рд╛ рдЬреА рдХрд╛рд╣реА рд╕реНрд╡рд╛рдпрддреНрддрддрд╛ рджреЗрдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реЗрд▓реА рдЖрд╣реЗ, рддреА рдПрдХрд╛ рд╡рд┐рд╢рд┐рд╖реНрдЯ рд╣реЗрддреВрдиреЗ рджрд┐рд▓реА рдЖрд╣реЗ. рд╕рджрд░ рджрд░реНрдЬрд╛ рдЕрдиреНрдп рд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдВрд╕рд╛рд░рдЦрд╛ рдирд╛рд╣реА. рддреНрдпрд╛рдореБрд│реЗ рдХрд╛рд╣реА рдмрдВрдзрдиреЗ рдШрд╛рд▓рдгреНрдпрд╛рдд рдЖрд▓реА рдЖрд╣реЗрдд. рд╕рджреНрдп:рд╕реНрдерд┐рддреАрдордзреНрдпреЗ рджрд┐рд▓реНрд▓реА рд╕рд░рдХрд╛рд░ рд╡ рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдпрд╛рдВрдордзреНрдпреЗ рд╕рд╣рдХрд╛рд░реА рд╕рдВрдШрд╡рд╛рдж рдпрд╛ рддрддреНрддреНрд╡рд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ рд╕реБрд╕рдВрд╡рд╛рджреА рд╕рдВрдмрдВрдз рдирд┐рд░реНрдорд╛рдг рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдЪреА рдЖрд╡рд╢реНрдпрдХрддрд╛ рдЖрд╣реЗ.
Q. Did the Government of India Act, 1935 lay down a federal constitution? Discuss. (2016)
рднрд╛рд░рдд рд╕рд░рдХрд╛рд░ рдХрд╛рдпрджрд╛, резрепрейрелрдЕрдиреНрд╡рдпреЗ резрез рдЧрд╡реНрд╣рд░реНрдирд░рдЪреЗ рдЖрдгрд┐ рдЬрд╡рд│рдкрд╛рд╕ ремрелреж рд╕рдВрд╕реНрдерд╛рдиреЗ рдпрд╛рдВрдЪреЗ рдорд┐рд│реВрди рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╕реНрдерд╛рдкрди рд╣реЛрдгреНрдпрд╛рдЪреА рдкрд╛рд╢реНрд░реНрд╡рднреВрдореА рдирд┐рд░реНрдорд╛рдг рдЭрд╛рд▓реА. рдереЛрдбрдХреНрдпрд╛рдд рдпрд╛ рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рдиреЗ рднрд╛рд░рддрд╛рдд рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╕реНрд╡рд░реВрдкрд╛рдЪреА рд╡реНрдпрд╡рд╕реНрдерд╛ рдкреНрд░рд╕реНрддрд╛рд╡рд┐рдд рдХреЗрд▓реА. рд░рд╛рдЬреНрдпрдШрдЯрдиреЗрдЪреЗ рдХрд╛рд╣реА рдЕрднреНрдпрд╛рд╕рдХ резрепрейрел рд╕рд╛рд▓рдЪреНрдпрд╛ рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рд▓рд╛рдЪ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╡реНрдпрд╡рд╕реНрдереЗрдЪрд╛ рдкрд╛рдпрд╛ рдорд╛рдирддрд╛рдд. рдпрд╛рдирдВрддрд░ резрепрейрел рдЪреНрдпрд╛ рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рддреАрд▓ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╡рд┐рд╖рдпрдХ рдорд╣рддреНрддреНрд╡рд╛рдЪреНрдпрд╛ рддрд░рддреБрджреА рдЙрддреНрддрд░рд╛рдордзреНрдпреЗ рд▓рд┐рд╣рд╛рд╡реНрдпрд╛рдд. рдпрд╛ рдХрд╛рдпрджреНрдпрд╛рдиреБрд╕рд╛рд░ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╡реНрдпрд╡рд╕реНрдерд╛ рдкреНрд░рддреНрдпрдХреНрд╖рд╛рдд рдЖрд▓реА рдирд╡реНрд╣рддреА рдХрд╛рд░рдг, рд╕рдВрд╕реНрдерд╛рдирд┐рдХрд╛рдВрдиреА рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдд рд╕рд╛рдореАрд▓ рд╣реЛрдгреНрдпрд╛рд╕ рдирдХрд╛рд░ рджрд┐рд▓рд╛ рд╣реЛрддрд╛. рддрд╕реЗрдЪ рдХреЗрдВрджреНрд░реАрдп рдХрд╛рдпрджреЗ рдордВрдбрд│ рд╕рд╛рд░реНрд╡рднреМрдо рдирд╡реНрд╣рддреЗ. рдХрд╛рд░рдг рд╡реНрд╣рд╛рдЗрд╕рд░реЙрдпрд▓рд╛ рдирдХрд╛рд░рд╛рдзрд┐рдХрд╛рд░ рд╣реЛрддрд╛. рдкрд░рд┐рдгрд╛рдореА рд╣рд╛ рдХрд╛рдпрджрд╛ рд▓рд┐рдЦрд┐рдд рд╕реНрд╡рд░реВрдкрд╛рдд рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпреАрдп рднрд╛рд╕рдд рдЕрд╕рд▓рд╛ рддрд░реА рдкреНрд░рддреНрдпрдХреНрд╖рд╛рдд рдорд╛рддреНрд░ рдирд╡реНрд╣рддрд╛.
Q. The concept of cooperative federalism has been increasingly emphasized in recent years. Highlight the drawbacks in the existing structure and the extent to which cooperative federalism would answer the shortcomings. (2015).
реирежрезрекрдкрд╛рд╕реВрди тАШрд╕рд╣рдХрд╛рд░реА рд╕рдВрдШрд╡рд╛рджтАЩ рд╣реА рд╕рдВрдХрд▓реНрдкрдирд╛ рдиреЗрд╣рдореАрдЪ рдЪрдЪреНрд░реЗрдд рд░рд╛рд╣рд┐рд▓реА рдЖрд╣реЗ. рдпрд╛рдордзреНрдпреЗ рд╕рд╣рдХрд╛рд░реНрдп рдкреНрд░рд╕реНрдерд╛рдкрд┐рдд рдХрд░рдгреНрдпрд╛рдЪреЗ рд╕реВрддреЛрд╡рд╛рдЪ рдХреЗрд▓реЗ. рдпрд╛ рд╕рдВрдХрд▓реНрдкрдиреЗрд▓рд╛ рдмрд│ рджреЗрдгреНрдпрд╛рд╕рд╛рдареА рд╕рд░рдХрд╛рд░рдиреЗ рдХрд╛рд╣реА рдкрд╛рд╡рд▓реЗрд╣реА рдЙрдЪрд▓рд▓реА. рд╕рдзреНрдпрд╛рдЪреНрдпрд╛ рд░рдЪрдирд╛рдВрдордзреАрд▓ рдХрд╛рд╣реА рджреЛрд╖- рддреНрдпрд╛рдЪрд╛ рдЙрддреНрддрд░рд╛рдВрдордзреНрдпреЗ рдКрд╣рд╛рдкреЛрд╣ рдХрд░рд╛рд╡рд╛. рдпрд╛рдордзреНрдпреЗ рд░рд╛рдЬреНрдпрдкрд╛рд▓рд╛рдЪреА рднреВрдорд┐рдХрд╛, рд░рд╛рд╖реНрдЯреНрд░рдкрддреА рд░рд╛рдЬрд╡рдЯ, рдХреЗрдВрджреНрд░ рдкреБрд░рд╕реНрдХреГрдд рдпреЛрдЬрдирд╛, рдЕрдЦрд┐рд▓ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕реЗрд╡рд╛, рд╡рд┐рддреНрддреАрдп рд╕рдВрдмрдВрдз, рд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдВрд╢реА рд╕рд▓реНрд▓рд╛рдорд╕рд▓рдд рди рдХрд░рдгреЗ рдЖрджреАрдВрдЪрд╛ рд╕рдорд╛рд╡реЗрд╢ рдХрд░рддрд╛ рдпреЗрдИрд▓. рдпрд╛рдирдВрддрд░ рд╕рд░реНрд╡ рджреЛрд╖рд╛рдВрд╡рд░ тАШрд╕рд╣рдХрд╛рд░реА рд╕рдВрдШрд╡рд╛рджтАЩ рдХрд╢рд╛ рдкреНрд░рдХрд╛рд░реЗ рдЙрдкрдпреБрдХреНрдд рдард░реЗрд▓ рдпрд╛рдЪреЗ рд╡рд┐рд╡реЗрдЪрди рдХрд░рдгреЗ рдЖрд╡рд╢реНрдпрдХ рдард░рддреЗ. рдпрд╛ рд╕рдВрдХрд▓реНрдкрдиреЗрд▓рд╛ рдмрд│ рджреЗрдгреНрдпрд╛рд╕рд╛рдареА рдмрд░рдЦрд╛рд╕реНрддреА рд╡ рдирд┐рддреА рдЖрдпреЛрдЧрд╛рдЪреА рд╕реНрдерд╛рдкрдирд╛ резрекрд╡реНрдпрд╛ рд╡рд┐рддреНрдд рдЖрдпреЛрдЧрд╛рдЪреНрдпрд╛ рд╢рд┐рдлрд╛рд░рд╕реА рд╕реНрд╡реАрдХрд╛рд░рдгреЗ рдЗрддреНрдпрд╛рджреА рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╕рд░рдХрд╛рд░рдиреЗ рдХреЗрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рдЙрдкрд╛рдпрд╛рдВрдЪрд╛рд╣реА рдЙрддреНрддрд░рд╛рдВрдордзреНрдпреЗ рдЙрд▓реНрд▓реЗрдЦ рдХрд░рд╛рд╡рд╛.
┬аQ. Though the federal principle is dominant in our constitution and that principle is one of its basic features, but it is equally true that federalism under the Indian constitution leans in favour of a strong centre, a feature that militates against the concept of strong federalism. Discuss. (2014)..
рдЙрддреНрддрд░рд╛рдордзреНрдпреЗ рд░рд╛рдЬреНрдпрдШрдЯрдиреЗрддреАрд▓ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рддреНрдордХ рд╡реИрд╢рд┐рд╖реНрдЯреЯреЗ рдирдореВрдж рдХрд░рд╛рд╡реАрдд. рднрд╛рд░рддрд╛рдордзреНрдпреЗ┬а рдШрдЯрдирд╛рдХрд░реНрддреНрдпрд╛рдВрдиреА рдХреЗрдВрджреНрд░реЛрддреНрд╕рд╛рд░реА (Centrifugal) рдкрджреНрдзрддреАрдиреЗ рдирд┐рд░реНрдорд╛рдг рдХреЗрд▓реЗрд▓реНрдпрд╛ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдЪреА рдХрд▓реНрдкрдирд╛ рдХреЗрд▓реА.
рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдВрд╡рд┐рдзрд╛рдирд╛рдордзреНрдпреЗ рдЕрднрд┐рдЬрд╛рдд рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдЪреНрдпрд╛ рд╕рдВрдХрд▓реНрдкрдиреЗрд╢реА рд╕реБрд╕рдВрдЧрдд рдЕрд╕рдгрд╛рд░реА рддрддреНрддреНрд╡реЗ/рддрд░рддреБрджреА рдЙрддреНрддрд░рд╛рдордзреНрдпреЗ рд▓рд┐рд╣рд┐рдгреЗ рдЖрд╡рд╢реНрдпрдХ рдЖрд╣реЗ. рдпрд╛рдордзреНрдпреЗ рдкреНрд░рдмрд│ рдХреЗрдВрджреНрд░рд╢рд╛рд╕рди, рд╕рдВрд╡рд┐рдзрд╛рди, рдПрдХреЗрд░реА рдирд╛рдЧрд░рд┐рдХрддреНрд╡, рдЖрдгреАрдмрд╛рдгреАрд╡рд┐рд╖рдпрдХ рддрд░рддреБрджреА, рдЗ. рдмрд╛рдмреАрдВрдЪрд╛ рд╕рдорд╛рд╡реЗрд╢ рд╣реЛрддреЛ. рдкрд░рд┐рдгрд╛рдореА, рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдп рд╣реЗ рддрддреНрддреНрд╡ рдЖрдкрд▓реНрдпрд╛ рдШрдЯрдиреЗрдЪреЗ рдореВрд▓рднреВрдд рд╡реИрд╢рд┐рд╖реНрдЯреЯ
рдЕрд╕рд▓реЗ рддрд░реА рддреЗ рдХреЗрдВрджреНрд░ рд╢рд╛рд╕рдирд╛рд▓рд╛ рд╢реНрд░реЗрд╖реНрдарддреНрд╡ рдмрд╣рд╛рд▓ рдХрд░рддреЗ. рдпрд╛рд╕реЛрдмрддрдЪ рдЕрднрд┐рдЬрд╛рдд рд╡ рдПрдХрд╛рддреНрдо рд╕реНрд╡рд░реВрдкрд╛рдЪреНрдпрд╛ рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдордзреНрдпреЗ рдЖрдврд│рдгрд╛рд░реА рдХрд╛рд╣реА рдЦрд╛рд╕ (Peculiar) рд╡реИрд╢рд┐рд╖реНрдЯреЯреЗ рднрд╛рд░рддреАрдп рд╕рдВрдШрд░рд╛рдЬреНрдпрд╛рдВрдордзреНрдпреЗ рдЖрдврд│реВрди рдпреЗрддрд╛рдд.