जाणून घ्या : मकर संक्रांतीचा मुहूर्त, पुण्यकाळ, पूजा विधी आणि काळ्या कपड्यांना का दिलं जातं प्राधान्य

का म्हणतात मकर संक्रांती?

‘मकर’ हा शब्द मकरराशीला संबंधित आहे, तर ‘संक्रांती’ याचा अर्थ संक्रमण असा आहे. मकर संक्रांतीच्या दिवशी सूर्य धनु राशीपासून मकर राशीत प्रवेश करतो. एक राशीला सोडून दुसर्‍या राशीत प्रवेश करण्याच्या प्रक्रियेस संक्रांती म्हणतात. सूर्य मकर राशीत प्रवेश करत असल्याने या वेळेस ‘मकर संक्रांती’ असे म्हणतात. हिंदू महिन्यानुसार, मकर संक्रांती उत्सव पौष शुक्ल पक्षामध्ये साजरा केला जातो.

काय आहे मुहूर्त?

सौर मंडळातील सूर्याच्या गतीत बदल झाल्याने यंदा संक्रात १४ जोनवारीस येत आहे. शुभ मुहूर्त हा गुरुवार १४ जानेवारी रोजी सकाळी ८ वाजून १५ मिनिटांनी सुरू होणार असून सायंकाळी ४ वाजून १५ मिनिटांपर्यंत हा शुभ मुहूर्त राहणार आहे. संक्रांतीचा पुण्यकाल हा सकाळी ८ वाजून १५ मिनिटांनी सुरू होणार आहे.

पूजेचा विधी

मकर संक्रांतीच्या दिवशी समृद्धीचे प्रतीक म्हणून सुगड्यांची पूजा केली जाते. या सुगड्यांमध्ये धन-धान्य टाकले जाते आणि मनोभावे पूजा केली जाते यानंतर गृहिणी एकमेकांनी वाण देतात आणि एकमेकींचे अभिष्टचिंतन करतात. पुजेसाठी छोटे मडके किंवा सुगडे आणले जातात. या सुगड्यांना दोऱ्याने बांधतात. त्यानंतर हळद-कुंकू लावून त्यामध्ये ऊसाचे काप टाकले जातात, त्याबरोबरच तीळ गुळ, गाजर, गव्हाच्या ओंब्या, बोरं टाकली जातात. यानंतर एका शुभ्र वस्त्राने कपडे झाकून प्रार्थना केली जाते. ही पूजा आटोपल्यानंतर गृहिणी आपल्या सवडीप्रमाणे एकमेकींना भेटण्यासाठी जातात. तीळ गुळ देऊन छोट्या भेटवस्तू देऊन हा सण साजरा करतात. या भेटवस्तूंना वाण देणे म्हणते.

मकरसक्रांतीचे पौराणिक महत्त्व

मकरसंक्रांतीच्याच दिवशी गंगा नदीचे आगमन पृथ्वीवर झाले होते अशी आख्यायिका आहे. महाभारतामध्ये भीष्म पितामहांनी उत्तरायण सुरू झाल्यावरच आपल्या देहाचा स्वेच्छाने त्याग केला होता. दक्षिणायनमध्ये जर आपल्या देहाचा आपण त्याग केला तर आपल्याला गती मिळणार नाही अशी भीष्मांची आस्था होती. त्यामुळेच त्यांनी उत्तरायण हा काळ निवडला होता. उत्तरायणाचे सहा महिने हे शुभ असतात असे भगवद्-गीतेमध्ये भगवान श्रीकृष्णांनी देखील म्हटले आहे.

मकर संक्रातीची तारीख बदलत राहणार?

पंचांगकर्ते दा. कृ. सोमण यांनी दिलेल्या माहितीनुसार ही तारिख पुढे सरकत जाणार आहे. याचे कारणही त्यांनी सांगितले. आर्यांचे पूर्वज उत्तर ध्रुव प्रदेशात राहत होते, तेथे सहा महिन्यांचा दिवस व सहा महिन्यांची रात्र असते. सूर्य २१ डिसेंबर रोजी सायन मकर राशीमध्ये जेव्हा प्रवेश करतो तेव्हा उत्तर गोलार्धात दिनमान वाढत जाते . परंतु आपली पंचांगे ही निरयन असल्यामुळे सूर्याने निरयन मकर राशीत प्रवेश करतो त्या दिवशी मकर संक्रांत असते. मकर संक्रांत नेहमी १४ जानेवारीला येते असे नाही. सन २०० मध्ये निरयन मकर संक्रांती २२ डिसेंबर रोजी आली होती. सन १८९९ पर्यंत मकर संक्रांती १३ जानेवारीला येत होती. १९७२ पर्यंत मकर संक्रांती १४ जानेवारीला येत होती. १९७२ पासून सन २०८५ पर्यंत मकर संक्रांती कधी १४ जानेवारीला तर कधी १५ जानेवारीला येईल. सन २१०० पासून मकर संक्रांती १६ जानेवारीला येईल असेही पंचांगकर्ते दा. कृ. सोमण यांनी सांगितले.