दिल्लीत जंतरमंतर येथे एक महिन्यापासून अधिक काळ आंदोलन करीत असलेल्या कुस्तीपटूंना रविवारी (दि. २८ मे) पोलिसांकडून अटक करण्यात आली. या वेळी कुस्तीपटू विनेश फोगाट आणि संगीता फोगाट यांचा एक मॉर्फ केलेला फोटो सोशल मीडियावर व्हायरल करण्यात आला. ज्यामध्ये अटक केल्यानंतर पोलिसांच्या गाडीत या महिला खेळाडू हसताना दिसत होत्या. हा फोटो व्हायरल झाल्यानंतर कुस्तीपटूंनी यावर नाराजी व्यक्त केली. कुस्तीपटू बजरंग पुनिया यांनी हा फोटो व्हायरल करणाऱ्यांविरोधात कायदेशीर कारवाई करणार असल्याचे सांगितले आहे. ट्वीट करत पुनिया म्हणाले की, आयटी सेलकडून खोटे फोटो पसरविण्यात येत आहेत. ज्यांनी कुणी असे फोटो पोस्ट केले आहेत, त्यांच्यावर कायदेशीर कारवाई करण्यासाठी तक्रार दाखल करणार आहोत. ऑलिम्पिक पदक विजेते बजरंग पुनिया यांनी या ट्वीटसोबत विनेश आणि संगीता फोगाट यांचा खरा फोटोही ट्वीट केला आहे. ज्यामध्ये त्या दोघीही हास्य करताना दिसत नाहीत. रविवारी कुस्तीगिरांनी जंतरमंतर येथून नव्या संसद भवनाच्या दिशेने कूच केल्यानंतर पोलिसांनी सर्व कुस्तीगिरांना ताब्यात घेतले. त्यानंतर दोन्ही कुस्तीपटूंचा मॉर्फ केलेला फोटो व्हायरल झाला होता. या विषयातील तज्ज्ञांनी दिलेल्या माहितीनुसार, हास्य असलेला फोटो खरा वाटत नाही. मूळ फोटोत कृत्रिम बुद्धिमत्ता (Artificial Intelligence) म्हणजेच एआयद्वारे बदल करून कुस्तीपटूंच्या चेहऱ्यावर हास्य दाखविण्यात आले आहे. मागच्या काही दिवसांपासून सोशल मीडियावर एआय किंवा एआय टुल्सचा वापर करून एडिट झालेले फोटो अपलोड करण्याचा ट्रेण्ड सुरू झालेला दिसत आहे. त्यामुळेच एआयद्वारे एडिट केलेले फोटो कसे ओळखायचे? हे जाणून घेणे महत्त्वाचे ठरते. यात आणखी एक महत्त्वाचा मुद्दा असा की, एआय टुल्स त्यांच्या तंत्रज्ञानात झपाट्याने बदल घडवून आणत आहेत. या लेखात मांडलेल्या कल्पना काही दिवसांनी कालबाह्य होण्याची शक्यता आहे. हे वाचा >> कुस्तीपटूंचे आंदोलन खोटे? साक्षी मलिक, बजरंग पुनिया हसत होते? Viral फोटोचं सत्य वाचून डोळे उघडतील एआयद्वारे तयार केलेले फोटो कसे ओळखावेत? फोटोचा सोर्स शोधा जेव्हा केव्हा एखाद्या फोटोबाबत शंका वाटेल तेव्हा सर्वात आधी त्या फोटोचा सोर्स शोधा. यासाठी सदर फोटो गुगल इमेजेस किंवा टीनआय (TinEye), यान्डेक्स (Yandex) यांसारख्या टुलवर अपलोड करून फोटोचा मूळ सोर्स शोधता येऊ शकतो. फोटोतील शरीराची रचना नीट पाहा डीडब्लू या संकेतस्थळाने काही दिवसांपूर्वी दिलेल्या माहितीनुसार, एआयद्वारे तयार केलेल्या फोटोंमध्ये त्यातील व्यक्तीच्या शरीराच्या रचनेत विसंगती आढळून येते. उदाहरणार्थ, एआयद्वारे एडिट केलेल्या फोटोंमधील व्यक्तीचे हात खूप मोठे दिसतात किंवा हाताचे फोटो लांब असल्याचे दिसते. डीडब्लूने यासाठी मार्च महिन्यात जगभर व्हायरल झालेल्या एका फोटोचे उदाहरण दिले. रशियाचे राष्ट्रपती व्लादिमिर पुतिन हे चीनचे राष्ट्रपती शी जिनपिंग यांच्यासमोर गुडघ्यावर झुकल्याचा फोटो व्हायरल झाला होता. फोटोत गुडघ्यावर झुकलेल्या व्यक्तीचा बूट प्रमाणाबाहेर मोठा आणि लांब होता. तसेच पायाची पोटरीही शरीराच्या रचनेनुसार लांब दिसत होती. या फोटोत व्लादिमिर पुतिन यांचा चेहरा दिसत नाही. झाकलेले डोके शरीराच्या मानाने जरा मोठेच होते, अशी माहिती डीडब्लूने आपल्या बातमीत दिली होती. हाताची रचना आणि हास्याचे निरीक्षण एआयद्वारे तयार केलेल्या फोटोंमध्ये काही कच्चे दुवे आहेत. अशा फोटोंमध्ये हाताची रचना मूळ फोटोसारखी चपखल करता येत नाही. हाताची ठेवण अतिशय किचकट बाब आहे. हातामध्ये सांधे कमी असले तरी हातवारे करण्याच्या असंख्य पद्धती आहेत. त्यामुळे एखाद्या व्यक्तीची हाताची रचना करीत असताना एआयचाही गोंधळ उडतो. एआयकडून अनेकदा बोटांची रचना बदलली जाते किंवा बोटांची लांबी त्याचा आकार बदलल्यामुळे सदर फोटोतील शरीराची रचना अनैसर्गिक असल्याचे आढळून येते. रशियाचे राष्ट्रपती व्लादिमिर पुतिन चीनचे राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग यांच्यासमोर गुडघ्यावर बसल्याचा फोटो व्हायरल करण्यात आला होता. आणखी वाचा >> प्रभू रामांशी स्वतःची तुलना करत ब्रिजभूषण सिंहांचे वादग्रस्त वक्तव्य, विनेश फोगाट म्हणाली, “देशाचा पंतप्रधान…” विनेश आणि संगीता फोगाट यांच्या फोटोबाबत बोलायचे झाल्यास तज्ज्ञ सांगतात की, हा फोटो खोटा असल्याचे लगेच कळून येते. फोटोमधील दोघींच्याही दातांची रचना अतिशय सारखी दिसते. तसेच आणखी एक तफावत म्हणजे एआय टूलने मूळ फोटोत बदल करीत असताना विनेश आणि संगीताच्या गालावर खळी दाखवली आहे. प्रत्यक्षात दोघींच्या गालावर खळी पडत नाही. एआय फोटोचा बॅकग्राऊंड तपासा! एआयने एडिट केलेल्या फोटोंमध्ये आणखी एक कच्चा दुवा म्हणजे फोटोचे बॅकग्राऊंड. अनेकदा, एआय एडिटेड फोटोंचा बॅकग्राऊंड ब्लर केलेला असतो किंवा बॅकग्राऊंडची रचना आणि मूळ फोटो याच्यात विसंगती आढळते. डीडब्लूने दिलेल्या माहितीनुसार, एआय टूल अनेकदा ज्या फोटोला एडिट करायचे आहे, त्यातील व्यक्ती आणि इतर बाबींचे क्लोन तयार करून त्याचा एकाच फोटोत दोनदा वापर झालेला असतो. फोटोतील अतिचकचकीतपणा ओळखा… कधी कधी एआय टूलमार्फत एडिट केलेले फोटो इतके चकचकीत आणि अतिशय सुंदर असतात की ते पाहूनच आपल्याला सदर फोटो खरा नसल्याचे कळते. जसे की, एखाद्या व्यक्तीची त्वचा अधिकच गुळगुळीत दिसते. त्यावरून सदर फोटो एआयच्या माध्यमातून एडिट केलेला असल्याचे लक्षात येते. पोप फ्रान्सिस यांचा मॉर्फ केलेला फोटो व्हायरल करण्यात आला होता. एआय फोटोंमुळे निर्माण झालेले मोठे वाद कोणते? अलीकडे पोप फ्रान्सिस यांचे एआयद्वारे एडिट केलेले बरेच फोटो व्हायरल करण्यात आले होते. एका फोटोत पोप फ्रान्सिस आपला पारंपरिक पोशाख सोडून पांढऱ्या पफर जॅकेटमध्ये दिसत आहेत. अनेकांनी त्यांच्या या स्टाइलचे कौतुक केले होते. पण त्यानंतर हा फोटो खोटा असल्याचे लक्षात आले. तसेच दुसऱ्या एका फोटोत पोप फ्रान्सिस दोन महिलांसोबत बाथटबमध्ये बसल्याचाही फोटो व्हायरल झाला होता. हा फोटो सोशल मीडियावर अनेकांनी पोस्ट केला. मात्र तोही एआयचा वापर करून एडिट केला असल्याचे समोर आले.
