Air India Ahmedabad plane crash: अपघाताची चौकशी नेमकी कोणत्या दिशेने? अमेरिका, यूकेचा प्रक्रियेत नेमका सहभाग काय?

केंद्राने अपघाताची कारणे तपासण्यासाठी एक उच्चस्तरीय समिती स्थापन केली आहे. केंद्रीय गृहसचिवांच्या अध्यक्षतेखालील ही समिती भविष्यात असे अपघात कसे रोखता येतील यासाठी तीन महिन्यांच्या आत शिफारसींची यादी सादर करेल. या समितीमध्ये नागरी विमान वाहतूक मंत्रालय, भारतीय हवाई दल तसेच विमान वाहतूक तज्ज्ञांचा समावेश आहे. “१२ जून २०२५ रोजी अहमदाबादहून गॅटविक विमानतळावर (लंडन) जाणाऱ्या एअर इंडियाच्या फ्लाईट एआय-१७१ च्या अपघाताची कारणे तपासण्यासाठी एक उच्चस्तरीय समिती स्थापन करण्यात आली आहे. ही समिती अशा घटना रोखण्यासाठी आणि हाताळण्यासाठी जारी केलेल्या विद्यमान मानक कार्यपद्धती (एसओपी) आणि मार्गदर्शक तत्त्वांचे परीक्षण करेल आणि भविष्यात अशा घटनांना तोंड देण्यासाठी व्यापक मार्गदर्शक तत्त्वे सुचवेल,” असे नागरी विमान वाहतूक मंत्रालयाने शनिवारी जारी केलेल्या आदेशात म्हटले आहे.

बोईंग आणि एअरक्राफ्ट अ‍ॅक्सिडेंट इन्व्हेस्टिगेशन ब्युरो (AAIB) चे तज्ज्ञ रविवारी अपघातस्थळाची तपासणी करण्यासाठी गुजरातमध्ये पोहोचले. यूएस नॅशनल ट्रान्सपोर्टेशन सेफ्टी बोर्ड (NTSB) आणि फेडरल एव्हिएशन अ‍ॅडमिनिस्ट्रेशन (FAA) मधील १० सदस्यीय पथकही तिथे पोहोचले. केंद्रीय नागरी विमान वाहतूक मंत्री राम मोहन नायडू यांनी सांगितले की, विमान अपघात आणि घटनांची चौकशी करणाऱ्या (AAIB) संस्थेला दुर्घटनेच्या २८ तासांनंतर विमानाचा ब्लॅक बॉक्स, ज्यामध्ये फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर (FDR) आणि कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डर (CVR) सह सापडला. त्यांच्यातील माहितीचे सध्या विश्लेषण केले जात आहे. या माहितीच्या आधारे अपघाताचे नेमकं कारण जाणून घेण्यास मदत होऊ शकते.

ब्लॅक बॉक्स म्हणजे काय?

• ब्लॅक बॉक्समध्ये प्रामुख्याने दोन महत्त्वाची उपकरणे
• फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर (FDR)
• कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डर (CVR)
• फ्लाइट डेटा रेकॉर्डरच्या मदतीने संबंधित विमानाचा उड्डाणाचा वेग, उंची, इंजिन कार्य, स्वयंचलित प्रणाली यांसारख्या तांत्रिक बाबींचा तपशील मिळतो
• कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डरमधून वैमानिक आणि सह वैमानिक यांच्यातील संभाषण, अलार्म्स आणि कॉकपिटमधील आवाजांचे विश्लेषण केले जाते
• ब्लॅक बॉक्स विमानाच्या मागील भागात ठेवलेला असतो
• उच्च आघात, आग आणि खोल समुद्राचा दाब सहन करेल अशी ब्लॅक बॉक्सची रचना केलेली असते

इंग्लंडमधील क्रॅनफिल्ड विद्यापीठातील विमान वाहतूक प्राध्यापक ग्रॅहम ब्रेथवेट यांनी द गार्डियनला सांगितले की, “कॉकपिट व्हॉइस रेकॉर्डर आणि फ्लाइट डेटा रेकॉर्डर आपल्याला बरेच काही सांगतील. ते सुरक्षित आहेत असे गृहीत धरून आणि अल्पावधीत कशी प्रतिक्रिया द्यायची हे जाणून घेण्यास मदत करेल.” त्यांनी सांगितले की, “पुनर्प्राप्ती प्रयत्नांदरम्यान किंवा हँगर, विमानतळ किंवा प्रशिक्षण रेकॉर्डमधून पुरावे गमावले जाणार नाहीत याची खात्री करणे” यावर लक्ष केंद्रित केले जाईल. चौकशी करणारी टीम इतर तज्ज्ञांना सामील करू शकते, मात्र तपासाचं स्वातंत्र्य सुनिश्चित करण्यासाठी अतिशय कठोर नियंत्रणाखाली.” तपासकर्ते बीजे मेडिकल कॉलेज तसेच अहमदाबाद विमानतळावरील सीसीटीव्ही फुटेजदेखील पाहत आहेत. विजय नावाच्या स्थानिक व्यक्तीने रेकॉर्ड केलेल्या अपघाताचे फुटेजदेखील पाहत आहेत. पक्ष्याची धडक हा एक संभाव्य सिद्धांत असला तरी तपासकर्त्यांना अद्याप त्याचा कोणताही पुरावा सापडलेला नाही. एका सूत्राने सांगितल्याप्रमाणे, विमानाच्या इंजिन, फ्लॅप्स आणि लँडिंग गियरबाबत चौकशी सुरू आहे. एअर इंडियाला तसेच विमानाच्या देखभालीसंदर्भातील कोणत्याही समस्यांना जबाबदार धरायचे आहे का हेदेखील तपासले जात आहे.

अमेरिका आणि ब्रिटनमधील संघांचा यात सहभाग का आहे?

अमेरिका आणि ब्रिटनमधील संघांचा यात सहभाग आंतरराष्ट्रीय विमान वाहतूक नियमांमुळे आहे. परिशिष्ट १३ मध्ये अपघाताची व्याख्या “विमानाच्या ऑपरेशनशी संबंधित घटना- ज्यामध्ये एखादी व्यक्ती प्राणघातक किंवा गंभीर जखमी होते, ज्यामध्ये विमानाला नुकसान होते किंवा दुरुस्तीची आवश्यकता असलेल्या संरचनात्मक बिघाडामुळे होते; त्यानंतर संबंधित विमान बेपत्ता असल्याचे वर्गीकृत केले जाते”, अशी केलेली आहे.
बोईंगची निर्मिती या देशात झाली असल्याने अमेरिकेतील अधिकाऱ्यांचा या तपासात सहभाग आहे. “एएआयबीने सविस्तर चौकशी सुरू केली आहे आणि यूएस नॅशनल ट्रान्सपोर्टेशन सेफ्टी बोर्ड (एनटीएसबी) आंतरराष्ट्रीय प्रोटोकॉल अंतर्गत समांतर चौकशी करत आहे, कारण विमान अमेरिकेत बनवले गेले आहे,” असे अमेरिकन अधिकाऱ्यांनी रविवारी एका निवेदनात म्हटले आहे.

दरम्यान, विमानात मोठ्या संख्येने ब्रिटीश नागरिक असल्याने युकेमधील तज्ज्ञ या चौकशीत सामील होत आहेत. बोईंगच्या प्रमुख केली ऑर्टबर्ग यांनी एका निवेदनात म्हटले आहे की, “कंपनी एएआयबीच्या चौकशीत समर्थन करण्यास तयार आहे”. दरम्यान, शनिवारी विमान अपघातातील मृतांची संख्या २७४ वर पोहोचली. “विमान अपघातस्थळापासून आतापर्यंत सुमारे २७० मृतदेह सिव्हिल हॉस्पिटलमध्ये आणण्यात आले आहेत,” असे बीजे मेडिकल कॉलेजच्या ज्युनियर डॉक्टर्स असोसिएशनचे अध्यक्ष डॉ. धवल गामेती म्हणाले. गुरुवारी अपघात झालेल्या विमानाने २०१३ मध्ये पहिल्यांदा उड्डाण केले होते. प्रवाशांमध्ये १६९ भारतीय नागरिक, ५३ ब्रिटन, सात पोर्तुगीज आणि एका कॅनेडियन नागरिकाचा समावेश होता.