हिरवागार गालिचा मांडावा असे लांबरुंद मेज.. त्यावर पांढऱ्या, लाल अशा रंगांचे चेंडू.. मेजाच्या चार बाजूंना असणाऱ्या खाचेत हे चेंडू ढकलण्यासाठी मोठय़ा काठय़ा (क्यू).. हा प्रयत्न अचूक व्हावा यासाठी काठय़ांना आधार देण्यासाठीची उपकरणे.. वातानुकूलित वातावरणात सुशेगात सुरू असलेला हा प्रकार व्यावसायिक खेळ आहे, ही ओळखच समाजात रुजू पाहते आहे.. स्नूकर आणि बिलियर्ड्स हे क्रीडा प्रकार खेळांच्या कळपात काहीसे तटस्थ असे.. या खेळांचा उगम भारतातलाच.. मात्र आता लोकप्रियतेसाठी आणि विपणनासाठी खेळाला एक तारा मिळाला आहे, तो पंकज अडवाणीच्या रूपाने.
पांढरा शर्ट, शर्टाला गळ्याशी बांधलेला काळा बो, काळी पँट, काळ्या रंगाचे शूज अशा पेहरावातल्या पंकजला पाहिले तर एखाद्या प्रतिष्ठित विद्यापीठाचा युवा संशोधक वाटतो किंवा जाहिरात-अभिनय क्षेत्रात काम करणारा अभिनेता वाटतो. मात्र याच औपचारिक वेशातच दडला आहे भारतीय स्नूकर-बिलियर्ड्स विश्वाचा महान खेळाडू. महानतेची बिरुदावली वाढत्या वयानुसार मिळते. पंकज मात्र त्याला अपवाद आहे. बुद्धिबळ विश्वात विश्वनाथन आनंद म्हटल्यावर गौरवशाली कारकिर्दीचा पट तरळतो, त्याच धर्तीवर ‘क्यू स्पोर्ट्स’ अर्थात स्नूकर आणि बिलियर्ड्स विश्वात पंकज अडवाणी हे नाव मैलाचा दगड ठरले आहे. त्यामुळे ‘भारताचा राजपुत्र’ आणि ‘दी गोल्डन बॉय’ असे त्याला म्हटले जाऊ लागले.
२९व्या वर्षीच या दोन खेळांतली नऊ विश्वविजेतेपदे पंकजच्या नावावर आहेत. स्नूकर आणि बिलियर्ड्सच्या दोन स्वतंत्र प्रकारांत विश्वविजेतेपद पटकावणारा तो एकमेव खेळाडू आहे. २००५मध्ये जागतिक बिलियर्ड्स अजिंक्यपद स्पर्धेत गुण आणि वेळ अशा दोन्ही प्रकारांत जेतेपदाची कमाई करण्याचा पराक्रमही त्याच्याच नावावर आहे. २०१२मध्ये त्याने जागतिक, आशियाई आणि राष्ट्रीय जेतेपदांच्या हॅट्ट्रिकची हॅट्ट्कि नोंदवली. ६-रेड स्नूकर प्रकारात विश्वविजेतेपद पटकावणारा भारताचा पहिला खेळाडू आहे. इंग्लंडची मक्तेदारी असणाऱ्या या खेळात पंकजने जेतेपदांसह भारताचा झेंडा रोवला आहे.
साधारणत: एखादा खेळ आवडू लागल्यावर तो समजून घेण्यात थोडा वेळ जातो, मात्र पंकजच्या बाबतीत कुठलीच गोष्ट साचेबद्ध नाही. भाऊ श्रीसोबत पंकज घराजवळच्या स्नूकर पार्लरमध्ये जाऊन हा खेळ खेळत असे. भावाच्या धाकामुळे त्याची भूमिका फक्त बघ्याची होती. हळूहळू समोरच्या हिरव्या गालिच्यावर चालणारा थरार त्याला आवडू लागला. बरीच भुणभुण केल्यानंतर एक दिवस भावाने पंकजला खेळायची संधी दिली. दहा वर्षांच्या पंकजला एवढे पुरेसे होते. या क्षणापासून दोन वर्षांत पंकजने पहिले जेतेपद नावावर केले. एवढय़ा लहान वयातली पंकजची खेळाची समज ज्येष्ठ खेळाडू आणि प्रशिक्षक अरविंद सॅव्हूयर यांनी पाहिली. पंकजने अरिवद यांचे शिष्यत्व पत्करले आणि तेव्हापासून या शिष्याने गुरूला अभिमान वाटेल अशीच कामगिरी केली आहे. २००० मध्ये त्याने पहिल्यांदा कनिष्ठ बिलियर्ड्स अजिंक्यपद स्पर्धेचे जेतेपद पटकावले. २००१ आणि २००३ मध्येही पंकजच या स्पर्धेत जेतेपदांचा मानकरी ठरला. २००३ साली त्याने कनिष्ठ स्नूकर अजिंक्यपद स्पर्धेचे जेतेपद पटकावले. राष्ट्रीय स्तरावर कर्तृत्व सिद्ध केल्यानंतर आशियाई आणि त्यानंतर आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पंकज अद्भुत वेगाने पोतडीत जेतेपदांची भर टाकत आहे. स्पर्धेत सहभाग म्हणजे जेतेपदच असे समीकरण रूढ झाले आहे.
स्नूकर आणि बिलियर्ड्स दिसायला सारखेच वाटत असले तरी खेळाचे नियम आणि पद्धती भिन्न आहेत. साधारणत: खेळाडू या दोनपैकी एकातच कारकीर्द घडवतो. मात्र आंतरराष्ट्रीय स्तरावर, मातबर स्पर्धकांच्या बरोबरीने, स्पर्धा अत्यंत चुरशीची असताना पंकजने दोन्ही खेळांमध्ये निपुणता जपली आहे. दोन्ही खेळांच्या स्पर्धाचे वेळापत्रक व्यस्त असते. ही कसरत गेली अनेक वर्षे तो कसोशीने सांभाळतो आहे. प्रगत प्रशिक्षण आणि सरावासाठी पंकज इंग्लंडमध्ये असतो. भारतात या खेळाचा प्रसार व्हावा यासाठी निवृत्ती स्वीकारल्यानंतर अकादमी उभारण्याचा त्याचा मानस आहे. खेळात नवनवे मापदंड प्रस्थापित करत असतानाच फॅशन विश्वातही त्याने आपला ठसा उमटवला आहे. खेळाला असलेले अतुलनीय योगदान, नम्र स्वभाव आणि वय लक्षात घेऊन वर्ल्ड इकॉनॉमिक फोरमने विशेष पुरस्कारासाठी त्याची निवड केली. केंद्र सरकारतर्फे देण्यात येणारा राजीव गांधी खेलरत्न आणि पद्मश्री पुरस्काराने त्याला गौरवण्यात आले आहे.
पंकजच्या यशामुळेच भारतात या खेळांना उपलब्ध असलेल्या बाजारपेठेची जाणीव जागतिक संघटनांना झाली आहे. पुढच्या महिन्यात मुंबईत आयोजित होणारी जागतिक बिलियर्ड्स मानांकन स्पर्धा त्याचे द्योतक. खेळाडू आपल्या यशाने खेळाची परिमाणे कशी बदलवू शकतो, हे पंकजच्या कामगिरीने सिद्ध झाले आहे.
संग्रहित लेख, दिनांक 24th Aug 2014 रोजी प्रकाशित
सोनेरी राजपुत्र!
हिरवागार गालिचा मांडावा असे लांबरुंद मेज.. त्यावर पांढऱ्या, लाल अशा रंगांचे चेंडू.. मेजाच्या चार बाजूंना असणाऱ्या खाचेत हे चेंडू ढकलण्यासाठी मोठय़ा काठय़ा (क्यू)..
First published on: 24-08-2014 at 06:29 IST
TOPICSपंकज अडवाणी
मराठीतील सर्व क्रीडा बातम्या वाचा. मराठी ताज्या बातम्या (Latest Marathi News) वाचण्यासाठी डाउनलोड करा लोकसत्ताचं Marathi News App.
Web Title: Billiards and snooker pankaj advani