Tuberculosis Teatment :टीबी म्हणजे ट्यूबरकुलोसिस हा एक संसर्गजन्य (Infectious) रोग आहे, जो मायकोबॅक्टेरियम क्षयरोग (Mycobacterium tuberculosis) नावाच्या बॅक्टेरियामुळे होतो. नॅशनल ट्यूबरक्लोसिस एलिमिनेशन प्रोग्राम (NTEP) आणि आरोग्य व कुटुंब कल्याण मंत्रालयाच्या आकडेवारीनुसार, “हा आजार मुख्यत्वे फुप्फुसांवर परिणाम करतो, पण शरीरातील इतर भाग जसे की, मूत्रपिंड, कंबर/मणका, लिम्फ नोड्स आणि मेंदूपर्यंतही पसरू शकतो.”
फुप्फुसातील टीबी असल्यास सतत खोकला, छातीत दुखणे, ताप, वजन कमी होणे आणि रात्री घाम येणे असे लक्षण दिसू शकतात. भारतात २०२५ पर्यंत सुमारे २.५५ कोटी (२५.५ मिलियन) टीबी रुग्ण नोंदवले गेले आहेत.
टीबी आणि नियमित औषधं घेण्याची गरज
दी इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना, बंगळुरूच्या Aster CMI हॉस्पिटलमधील लीड कन्सल्टंट इंटरव्हेन्शनल पल्मोनोलॉजी डॉ. सुनील कुमार सांगतात, “टीबी मुख्यत्वे फुप्फुसांवर परिणाम करतो, पण मूत्रपिंड, मणका आणि मेंदूपर्यंतही पसरू शकतो. फुप्फुसांवरील टीबीमध्ये खोकला, छातीत वेदना, कफमध्ये रक्त यांसारखी लक्षणे दिसतात. तो शरीरातील इतर भागांवर पसरल्यास कंबरदुखी, सांध्यांच्या समस्या किंवा मेनिन्जायटीससारखी गंभीर लक्षणे दिसू शकतात.
टीबीचा उपचार सहसा ६ ते ९ महिन्यांपर्यंत एंटीबायोटिक कॉम्बिनेशनद्वारे केला जातो, त्यामुळे औषधांचा कोर्स वेळेवर घेणे आणि कोणताही डोस न चुकवणे, हे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
टीबीची औषधं न घेतल्यास आरोग्यावर होणारे परिणाम
दी इंडियन एक्स्प्रेसला माहिती देताना, अहमदाबादमधील अपोलो हॉस्पिटलमधील पल्मोनोलॉजिस्ट डॉ. कश्मिरा झाला (Dr. Kashmira Jhala) स्पष्ट करतात की, जेव्हा टीबीची औषधे नियमितपणे घेतली जात नाहीत किंवा पूर्ण डोस घेतला जात नाही, तेव्हा टीबीचे बॅक्टेरिया नष्ट होत नाहीत. काही बॅक्टेरिया टिकून राहतात आणि औषधांपासून वाचण्यासाठी प्रतिकारशक्ती विकसित करतात, ज्याला औषध-प्रतिरोधक टीबी (Drug-resistant TB) म्हणतात. या प्रकारच्या टीबीला अधिक कठीण आणि दीर्घकाळ उपचारांची आवश्यकता असते, ज्यासाठी अधिक दुष्परिणाम असलेल्या अधिक शक्तिशाली औषधे आवश्यक असतात. बर्‍याच प्रकरणांमध्ये औषधे अंतःशिराद्वारे (Intravenous) दिली पाहिजेत. तज्ज्ञांनी पूर्ण बरे झाल्यानंतरच औषध थांबवण्याची शिफारस केली आहे. लक्षणे कमी झाली तरीही संसर्ग अधिक तीव्रतेने परत येऊ शकतो.
डॉ. झाला सांगतात की, अनियमित उपचारांमुळे संसर्ग सक्रिय राहतो, ज्यामुळे कुटुंबातील सदस्य आणि इतरांना धोका निर्माण होतो. अपूर्ण उपचारांमुळे पुन्हा आजार होऊ शकतो, गंभीर आजार होऊ शकतो आणि जीवघेण्या गुंतागूंत होऊ शकतात.
कैलाश हॉस्पिटलमधील पल्मोनोलॉजिस्ट डॉ. सागर श्रीवास्तव इशारा देतात की, “टीबीचा योग्य उपचार न केल्यास शेवटी मृत्यू होऊ शकतो.” ते म्हणतात की, “लोकांना रोगाचे गांभीर्य समजत नाही, तर वेळेवर उपचाराने जीव वाचवता येतो.”
उपचाराच्या शेवटच्या टप्प्यात डोस चुकल्यास
डॉ. कुमार म्हणतात की, “उपचाराच्या शेवटच्या टप्प्यात एक डोस चुकल्यास मोठा धोका तात्काळ होत नाही, पण सुरुवातीचे दोन महिने खूप महत्त्वाचे असतात, कारण त्या काळात सर्वाधिक बॅक्टेरिया नष्ट होतात. उर्वरित महिन्यांमध्ये उरलेल्या बॅक्टेरियांना पूर्णपणे नष्ट करणे आवश्यक असते, जेणेकरून रोग परत येणार नाही.
पूर्ण उपचारादरम्यान पर्याप्त झोप, भरपूर विश्रांती आणि पोषण याकडे लक्ष देणे अत्यंत आवश्यक आहे. प्रोटीनयुक्त आहाराचा समावेश करणे उपयुक्त ठरते.
औषध घेताना लक्षात ठेवा या गोष्टी
- टीबीची औषधं काही प्रमाणात जड असतात आणि काहींना रिकाम्या पोटी घेतल्यास पोटदुखी किंवा अस्वस्थता होऊ शकते, तरीही अनेक वेळा औषधे रिकाम्या पोटी घेण्याचा सल्ला दिला जातो.
- जर औषधांचा कोर्स पूर्ण केल्यानंतरही अस्वस्थता जाणवली तर लगेच डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. औषधांचे डोस चुकवल्याने गंभीर परिणाम होऊ शकतात. लक्षणे कमी झाली तरीही औषधांचा पूर्ण कोर्स करा.
- डोस चूकवू नका आणि पोषण व आराम याकडे लक्ष द्या, हेच टीबीवर विजय मिळवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.
