कधीही सिगारेट न पिणाऱ्यानांही का होतोय कॅन्सर? ‘ही’ लक्षणे दिसल्यास समजून जा फुप्फुसांचा कॅन्सर पोखरून काढतोय शरीर

शालीमार बाग येथील मॅक्स सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटलच्या सर्जिकल ऑन्कोलॉजीच्या असोसिएट डायरेक्टर व युनिट हेड डॉ. अनादी पचौरी आणि अँड्रोमेडा कॅन्सर हॉस्पिटलच्या सर्जिकल ऑन्कोलॉजीचे अध्यक्ष डॉ. अरुण कुमार गोयल यांनी टाइम्स ऑफ इंडियाशी बोलताना या संदर्भात सविस्तर माहिती दिली आहे.

फुप्फुसांच्या कर्करोगाची सुरुवातीची लक्षणे आणि इशारा देणारी चिन्हे कोणती आहेत, जे लोक सहसा दुर्लक्ष करतात?

डॉ. अनादी पचौरी : बरेच लोक फुप्फुसांच्या कर्करोगाची सुरुवातीची लक्षणे नाकारतात. कारण- ती सामान्य छातीच्या किंवा हंगामी समस्यांसारखी असतात.

• अनेक आठवडे खोकला राहणे
• छातीत थोडासा त्रास होणे
• कर्कश आवाज येणे किंवा नियमित कामांमध्ये श्वास घेण्यास त्रास होणे
• थकवा किंवा वारंवार छातीत संसर्ग
• थुंकीत रक्ताचे छोटेसे अंश

ही सुरुवातीची लक्षणं असू शकतात; मात्र कधीही दुर्लक्ष करू नयेत

डॉ. अरुण कुमार गोयल : सुरुवातीच्या टप्प्यात, फुप्फुसांचा कर्करोग ओळखणे अनेकदा कठीण असते. कारण- लक्षणे किरकोळ मानली जातात. तीन आठवड्यांपेक्षा जास्त काळ टिकणारा खोकला, थुंकीत रक्त येणे, श्वास घेण्यास त्रास होणे, वारंवार छातीत संसर्ग होणे, छातीत किंवा पाठीत दुखणे, आवाजात बदल, वजन कमी होणे किंवा थकवा येणे ही लक्षणे नेहमीच गांभीर्याने घेतली पाहिजेत. विशेषतः धूम्रपान करणाऱ्यांनी किंवा प्रदूषित भागात राहणाऱ्यांनी ही लक्षणे नेहमीच गांभीर्याने घेतली पाहिजेत.

धूम्रपानामुळे फुप्फुसांच्या कर्करोगाचा धोका कसा वाढतो आणि धूम्रपान न करणाऱ्यांनाही तेवढाच धोका असतो का?

दोन्ही तज्ज्ञ म्हणतात? : सिगारेटच्या धुरात हजारो हानिकारक रसायने असतात – त्यापैकी बरीच कार्सिनोजेन्स असतात, जे फुप्फुसांच्या पेशींमधील डीएनएला नुकसान करतात. एखादी व्यक्ती जितकी जास्त वेळ आणि जास्त धूम्रपान करते तितकीच त्यांना फुप्फुसांचा कर्करोग होण्याची शक्यता जास्त असते. परंतु धूम्रपान न करणारे पूर्णपणे सुरक्षित नाहीत – वायुप्रदूषण किंवा आनुवंशिक घटकांच्या दीर्घकाळ संपर्कात राहिल्यानेदेखील कर्करोग होऊ शकतो.

फुप्फुच्या कर्करोगाचा धोका कमी करण्याचे सर्वांत प्रभावी मार्ग कोणते?

“फुप्फुसांच्या कर्करोगापासून बचाव करण्यासाठी सर्वांत प्रभावी पाऊल म्हणजे धूम्रपान पूर्णपणे सोडणे – याला कोणतीही सुरक्षित मर्यादा नाही. वायुप्रदूषण आणि कामाच्या ठिकाणी रसायनांचा संपर्क कमी करा आणि तुमचे घर हवेशीर ठेवा. हवा शुद्ध करणारे यंत्र, स्वच्छ-जळणारे इंधन वापरा आणि जास्त प्रदूषणाच्या दिवशी संरक्षक मास्क घाला. जास्त धूम्रपानाचा इतिहास असलेल्या लोकांनी लवकर निदान होण्यासाठी त्यांच्या डॉक्टरांशी वार्षिक कमी-डोस सीटी स्कॅनबद्दल चर्चा करावी. फ्लू आणि न्यूमोनियासाठी नियमित आरोग्य तपासणी आणि लसीकरण दीर्घकालीन फुप्फुसांच्या आरोग्यास मदत करते. धूम्रपान बंद करणे आणि हवेची गुणवत्ता सुधारणे एकत्रितपणे फुप्फुसांच्या नुकसान आणि कर्करोगाविरुद्ध मजबूत संरक्षण निर्माण करते,” असा तज्ज्ञांचा सल्ला आहे.

आहार, व्यायाम आणि एकूण जीवनशैली फुप्फुसांच्या आरोग्यावर आणि कर्करोग प्रतिबंधावर कसा परिणाम करते?

डॉ. अनादी पचौरी : चांगले पोषण आणि नियमित व्यायाम खरोखरच फरक करतात. पालेभाज्या, फळे आणि ड्रायफ्रूट्स यांसारखे अँटीऑक्सिडंट्सने समृद्ध असलेले अन्न पेशींना नुकसान होण्यापासून वाचवण्यास मदत करते. शारीरिक हालचाली फुप्फुसांना मजबूत ठेवतात आणि ऑक्सिजनचा प्रवाह चांगला होण्यास मदत करतात. प्रक्रिया केलेले अन्न, अल्कोहोल व प्रदूषित वातावरण टाळणेदेखील फुप्फुसांचे आरोग्य जपण्यासाठी खूप मदत करते.

डॉ. अरुण कुमार गोयल : संतुलित जीवन हे फुप्फुसांच्या प्रतिकारशक्तीसाठी मुख्य घटक आहे. तुमच्या आहारात फळे, हिरव्या पालेभाज्या, हळद व ड्रायफ्रूट्स यांसारखे अँटीऑक्सिडंट्सनी समृद्ध असलेले अन्न समाविष्ट करा आणि त्याच वेळी तळलेले किंवा प्रक्रिया केलेले अन्न कमी करा. दररोज व्यायामासाठी ३० ते ४५ मिनिटे द्या, ज्यामुळे तुमच्या फुप्फुसांची क्षमता वाढेल. जर तुमचे वजन नियंत्रणात असेल, तर अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित करा आणि विश्रांती पद्धती व प्राणायाम यांसारख्या खोल श्वास घेण्याच्या व्यायामांचा सराव करा,त्यामुळे तुमची फुप्फुसे मजबूत होतील.

माजी धूम्रपान करणाऱ्यांनी दीर्घकालीन फुप्फुसांच्या कर्करोगाचा धोका कमी करण्यासाठी काय करावे?

“पुन्हा धूम्रपान सुरू करू नका आणि दरवर्षी फुप्फुसांची तपासणी करा. जास्त धूम्रपानाचा इतिहास असलेले ५०-८० वर्षे वयोगटातील लोक कमी डोसचे सीटी स्कॅन करण्याचा विचार करू शकतात. त्यासोबतच आरोग्यदायी खाणे, सक्रिय राहणे आणि प्रदूषकांचा आणि इतरांच्या धुराचा संपर्क टाळणे हे काही उपाय आहेत, जे केले जाऊ शकतात. या कृतींमुळे माजी धूम्रपान करणाऱ्यांमध्ये फुप्फुसांच्या कर्करोगाचा धोका कमी होईल आणि श्वसनाचे आरोग्य चांगले राहील,” असे डॉ. गोयल शिफारस करतात.

“धूम्रपान सोडल्यानंतरही, निरोगी जीवनशैलीसाठी वचनबद्ध राहणे महत्त्वाचे आहे. चांगले खा, नियमित व्यायाम करा आणि वेळोवेळी आरोग्य तपासणी करा. तुमच्या डॉक्टरांशी फुप्फुसांच्या तपासणीबद्दल चर्चा करा, विशेषतः जर तुम्ही अनेक वर्षे धूम्रपान करीत असाल तर. शरीर कालांतराने बरे होत राहते , फुप्फुसांचे कार्य आणि धोका दोन्ही हळूहळू सुधारतात,” असा सल्ला डॉ. पचौरी देतात.

फुप्फुसांच्या कर्करोगाबद्दलचे सर्वांत मोठे गैरसमज किंवा समज कोणते?

एक सामान्य समज असा आहे की, फुप्फुसांचा कर्करोग फक्त धूम्रपान करणाऱ्यांनाच होतो; परंतु तो कोणालाही होऊ शकतो – जरी धूम्रपान हे प्रमुख कारण राहिले आहे. धूम्रपान न करणाऱ्यांना वायुप्रदूषण आणि आनुवंशिक घटकांमुळे धोका असतो. लवकर निदान बरे होण्याची सर्वोत्तम संधी देते आणि नवीन उपचारांमुळे जगण्याची क्षमता वाढते. सततचा खोकला किंवा श्वास लागणे कधीही दुर्लक्षित करू नये, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.