१०० रुपयांसाठी नाचायची, स्वतःच्या आईनेच दिला त्रास अन्…; असं होतं प्रसिद्ध अभिनेत्रीचं आयुष्य, कपूर घराण्याशी होतं खास कनेक्शन

सलमा बेग नाज म्हणून ओळखल्या जात असत. त्यांनी दिलीप कुमार आणि राज कपूर ते नर्गिस आणि आशा पारेखपर्यंत सर्वांबरोबर काम केले. राज कपूर यांनी त्यांना स्वित्झर्लंडमधील शाळेत पाठवण्याची ऑफरही दिली होती, पण त्यांच्या आईने नकार दिला. ‘स्टारडस्ट’ला दिलेल्या मुलाखतीत नाज म्हणाल्या होत्या की, त्या त्यांच्या दुःखी बालपणासाठी त्यांच्या आईला जबाबदार धरतात. तिला त्या विवाहित पुरुषाचाही तिरस्कार होता, ज्याचे तिच्या आईशी प्रेमसंबंध होते आणि ज्याने तिच्या आईच्या पैशाने त्याच्या तीन मुलींची लग्ने लावली होती. नाज म्हणाली की, ती दिवसातून चार शिफ्टमध्ये काम करायची आणि आईकडे घरी परतायची जी तिला जेवणही देत नव्हती. ती म्हणाली, “मी किती वेळा उपाशी झोपले हे मी मोजू शकत नाही.”

नाज यांनी सांगितले होते की, त्यांच्या वडिलांचे नाव मिर्झा दाऊद बेग होते. ते कथाकार होते, पण ते चांगले पैसे कमवत नव्हते आणि कुटुंबाकडे कमाईचे दुसरे कोणतेही साधन नव्हते. पैशांची कमतरता होती. उदरनिर्वाह करणे खूप कठीण होते, म्हणून नाज यांना पैशांसाठी स्टेजवर नाचावे लागत असे. ‘मला प्रत्येक शोसाठी सुमारे शंभर रुपये मिळत असत आणि कसे तरी आम्ही स्वतःचे पोट भरत असू. मला नाचायला आवडायचे, म्हणून सुरुवातीला मला ते खूप आवडायचे. पण, त्यावेळी मी इतकी लहान होते की मला हे देखील कळले नव्हते की मी कुटुंबासाठी उत्पन्नाचा स्रोत बनले होते.’

नाज यांनी स्टारडस्टला सांगितले होते की, ‘मी माझे शिक्षण सोडले होते, कारण माझी आई मला येणाऱ्या सर्व ऑफर स्वीकारायची. माझ्या वडिलांनीही काम करणे बंद केले होते. माझ्या आईला मी पैसे कमवते याची सवय झाली होती आणि ती ते सहजासहजी गमावू इच्छित नव्हती.’ अभिनेत्रीने सांगितले होते की तिच्यासाठी कोणतेही खेळ नव्हते. तिचे कोणतेही मित्र नव्हते. झोपण्यासाठी आणि खाण्यासाठी योग्य वेळ नव्हती. तिच्या पालकांकडे तिच्यासाठी वेळ नव्हता. ते फक्त एकमेकांशी भांडायचे. ‘त्यांना कळतही नव्हते की मी घरी येऊन न जेवता झोपले आहे. जरी त्यांना माहीत असले तरी त्यांच्यापैकी कोणीही मला एक ग्लास दूध दिले नाही, मी किती वेळा न जेवता झोपले हे मी मोजू शकत नाही.”

नाज त्यांच्या आजारी वडिलांना दोष देत नाही. उलट त्या त्यांच्या आईला दोष देतात. जेव्हा त्या एक प्रसिद्ध अभिनेत्री बनल्या, तेव्हा त्यांच्या आईचे एका कॅमेरामनशी प्रेमसंबंध होते आणि नंतर तिने तिच्या पतीला घराबाहेर काढले. अभिनेत्रीने सांगितले होते की, त्यांनी दोन वर्षांपासून त्यांच्या वडिलांना पाहिले नव्हते आणि ते कुठे आहेत हे देखील तिला माहीत नव्हते. नाज यांनी ‘बूट पॉलिश’ आणि ‘देवदास’सारख्या चित्रपटांमध्ये काम केले होते आणि त्यांना कान्स फिल्म फेस्टिव्हलमध्ये एक विशेष पुरस्कारदेखील मिळाला होता.

नाज यांनी सांगितले होते की, त्यांना कौटुंबिक वातावरणात गुदमरल्यासारखे वाटत होते. त्यांनी स्वतःचा जीव घेण्याचा प्रयत्न केला होता. ‘मला गुदमरल्यासारखे वाटत होते, मला श्वास घेण्यासाठी जागा हवी होती. मला आता ते सहन होत नव्हते आणि तेव्हाच मी पहिल्यांदा स्वतःचा जीव घेण्याचा प्रयत्न केला होता. माझी आया मला लोक विहिरीत उडी मारून आत्महत्या कशी करतात याबद्दलच्या कथा सांगायची, म्हणून एके दिवशी जेव्हा मी घरी एकटी होते, तेव्हा मी विहिरीकडे धावत गेले. माझ्या आयाने मला पाहिले, ती माझ्या मागे धावत आली आणि मला घरी घेऊन आली.” जेव्हा अभिनेत्रीने आत्महत्या करण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा त्यांच्या आईने त्यांच्यावर प्रेम दाखवले नाही. उलट त्यांना कानाखाली मारली आणि ओरडली, यामुळे नाज यांना खूप वाईट वाटले.

नाज म्हणाल्या होत्या की, त्यांना पश्चात्ताप आहे की इतकी वर्षे काम करूनही त्यांनी जिथून सुरुवात केली होती तिथेच होत्या. त्यांची कारकीर्द संपली. त्यांनी कपूर कुटुंबातील नातेवाईक सुब्बीराज यांच्याशी लग्न केले आणि नंतर त्यांना आनंद मिळाला. यानंतर नाजने डबिंग आर्टिस्ट म्हणून काम करायला सुरुवात केली. त्यांनी श्रीदेवी यांच्यासाठी डबिंगदेखील केले. त्यांना आशा होती की एक दिवस त्यांना नक्कीच ब्रेक मिळेल, पण तसे झाले नाही.

नाज यांचे वयाच्या ५१ व्या वर्षी यकृताच्या गंभीर आजारामुळे निधन झाले. त्यांच्या पतीने सांगितले की, त्या सतत तंबाखू खात होत्या. शेवटच्या काळात त्या कोमात गेल्या. चित्रपट निर्माते आणि पत्रकार खालिद मोहम्मद यांनी ‘डेली आय’साठी लिहिलेल्या लेखात लिहिले आहे की, चित्रपटसृष्टीतील कोणीही त्यांच्या अंत्यसंस्काराला उपस्थित राहिले नाही.