हलकाफुलका भावपट

डाऊन सिंड्रोम असलेल्या मुलांना बास्केटबॉलच्या खेळात निपुण बनवत त्यांचा उत्तम संघ तयार करणाऱ्या प्रशिक्षकाची वास्तवकथा मांडणाऱ्या ‘कॅम्पिओन्स’ या मूळ स्पॅनिश चित्रपटाचा रिमेक आर. एस. प्रसन्ना दिग्दर्शित ‘सितारे जमीन पर’ या चित्रपटात पाहायला मिळतो. रिमेक असला तरी या चित्रपटाचा कथाविषय वैश्विक आहे, त्यामुळे हा चित्रपट आपलासा वाटतो, मात्र तेवढेच एक कारण नाही. तर मूळ कथाबीज कायम ठेवताना डाऊन सिंड्रोम असलेल्या मुलांची आपल्याकडची सामाजिक, शैक्षणिक स्थिती, त्यातून प्रत्येकाच्या कौटुंबिक परिस्थितीनुसार झालेली त्यांची जडणघडण, त्यांची समज, आयुष्य कितीही अवघड असलं तरी सकारात्मकतेने अडचणींवर मात करत पुढे जाण्याची त्यांची आनंदी वृत्ती आणि दुसऱ्याच्या आनंदातही आपला आनंद मानण्याचा त्यांचा सहजस्वभाव या विविध पैलूंची मांडणी कथेच्या ओघात करण्यात आली आहे. इथे एकाच वेळी दोन कथा बेमालूमपणे आपापसात हात घालून पुढे जाताना दिसतात. गुलशन अरोरा नामक बास्केटबॉल प्रशिक्षकाची कथा या चित्रपटाच्या केंद्रस्थानी आहे. सतत उद्धटपणे वागणारा, समोरच्याच्या भावभावनांचा किंचितही विचार न करता सतत आपला अहंकार कुरवाळत जगत राहणारा हा प्रशिक्षक वैवाहिक नात्यातही अपयशी आहे, व्यावसायिक स्तरावरही शिस्तीचा अभाव असल्याने आपल्या वरिष्ठांशी सतत भांडण उकरून काढत राहण्याच्या त्याच्या वृत्तीमुळे तो सहाय्यक प्रशिक्षक पदावर अडकून बसला आहे. आपल्या वागण्या-बोलण्यातून निर्माण होणारा हा गुंता सोडवण्यापेक्षा उलट उत्तरं देऊन तो अधिक वाढवणाऱ्या गुलशनला दारू पिऊन गाडी चालवल्याप्रकरणी अटक होते. न्यायालयात त्याला शिक्षा म्हणून डाऊन सिंड्रोम असलेल्या मुलांचा बास्केटबॉल संघ बनवण्याची जबाबदारी दिली जाते. आणि त्याच्या आयुष्यातील नव्या, आव्हानात्मक अध्यायाला सुरुवात होते.

‘सितारे जमीन पर’ ही एकाच वेळी या मुलांना खेळाडू म्हणून घडवण्याच्या नादात स्वत:त आमूलाग्र बदल अनुभवणाऱ्या प्रशिक्षकाची कथा आहे. तर दुसरीकडे या मुलांच्या रोजच्या जगण्याची आणि त्यांच्या पाठीशी भक्कमपणे उभं राहणाऱ्या घरच्यांची, त्यांच्या विकासासाठी प्रयत्नशील असलेल्या सामाजिक संस्थांची भूमिका, अडचणी अशा अनेक गोष्टींचा आलेख चित्रपटात आहे. शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या या मुलांची क्षमता मर्यादित आहे, या क्षमता आणि कौशल्यांच्या अभावी सर्वसामान्य व्यक्ती जी कामे चटकन करू शकतात, समजू शकतात तितक्या सहजतेने त्यांना जमवून घेणे शक्य होत नाही. मात्र, त्यांना समजून न घेता आपण चटकन त्यांच्या वागण्या-बोलण्याला वेडेपणाचं लेबल डकवून मोकळे होतो. कदाचित त्यांच्यासाठी विशेष शाळा केल्या, त्यांचं जग वेगळं केलं की दृष्टीआड सृष्टी या तत्त्वाप्रमाणे आपण त्यांचं अस्तित्वच मान्य करत नाही. आपण सर्वसामान्य (चित्रपटात उल्लेख केल्याप्रमाणे नॉर्मल) आणि ते विचित्र… (अॅबनॉर्मल) म्हणत आपण एक सीमारेषा आखून मोकळे होतो. एकाअर्थी गुलशन ही प्रशिक्षकाची व्यक्तिरेखा या आपल्या समाजाचं प्रातिनिधिक रूप आहे. त्याच्या माध्यमातून या मुलांना वेडं ठरवून आपण त्यांच्याबरोबर काम करू शकत नाही असं म्हणण्यापासून ते त्यांच्यातलाच एक होऊन जाण्यापर्यंतचा प्रवास कसा सहजतेने व्हायला हवा, याचं हसतखेळत चित्रण दिग्दर्शकाने केलं आहे.

लेखक दिव्य निधी शर्मा यांनी पटकथा लिहिताना या सगळ्याचा विचार केलेला दिसतो. त्यामुळे ती स्पष्टता दिग्दर्शकीय मांडणीतही दिसते. आर. एस. प्रसन्ना यांनी आमिर खानसारख्या उत्तम कलाकाराला प्रशिक्षकाच्या मुख्य भूमिकेत घेतानाच सतबीर, गुड्डू, हरगोविंद, शर्माजी, राजू, सुनील, करीम, गोलू, बंटू या त्याच्या संघातील व्यक्तिरेखांची मांडणीही उत्तम केली आहे आणि त्यासाठी कलाकारांची निवडही विचारपूर्वक केली आहे. संपूर्ण चित्रपट हा आमिर आणि या कलाकारांच्या आपापसातील भावनिक नाट्यावर आधारलेला असल्याने त्यांच्या एकत्र येण्यातून खुलत गेलेलं मैत्रीचं, आपलेपणाचं गमतीशीर रसायन चित्रपटात प्रभावी ठरलं आहे.

आमिर खान मुख्य भूमिकेत असल्यावर बऱ्यापैकी चित्रपट त्याच्याभोवतीच घुटमळत राहतो, हा आजवरचा अनुभव इथेही येतो. मात्र एकट्या आमिरच्या बळावर चित्रपट पुढे नेणं शक्य नव्हतं, त्याच्याबरोबर तितक्याच ताकदीने आणि सहजतेने काम करणाऱ्या या विशेष कलाकारांमुळे ही जुगलबंदी रंगतदार ठरली आहे. गुलशनची पत्नी, आई, संस्थाचालक करतारपाजी या सगळ्या व्यक्तिरेखा त्या त्या कलाकारांनी उत्तम वठवल्या असल्याने अधिक मजा येते. पूर्वार्धात अतिशय रेंगाळत सुरू होणारा चित्रपट उत्तरार्धात छान वेगही घेतो आणि पकडही घेतो. इथे खेळाभोवती कथा असली तरी त्याचा वापर जोडणीपुरता आहे. अशा पद्धतीची कथा रंगवताना एकतर विनाकारण विशेष मुलांना दुर्बल ठरवत नाट्य रंगवल्याची किंवा नकळत त्यांच्या विसंगतीवर बोट ठेवलं गेलं आहे, अशा दोन्ही पद्धतीची टीका होऊ शकते. इथे लेखक – दिग्दर्शकाने खूप बारकाईने ‘माणसाने माणसाशी माणसासम वागणे’ हे तत्त्व कृतीत आणलं तर आनंदाचा मळा फुलवता येऊ शकतो, हे अधोरेखित करायचा प्रयत्न ‘सितारे जमीन पर’ या चित्रपटातून केला आहे.

सितारे जमीन पर

दिग्दर्शक – आर. एस. प्रसन्ना

कलाकार – आमिर खान, जेनेलिया देशमुख, डॉली अहलुवालिया, अरुष दत्ता, गोपी कृष्णन वर्मा, वेदांत शर्मा, नमन मिसरा, ऋषी शाहनी, ऋषभ जैन, आशीष पेंडसे, संवित देसाई, सिमरन मंगेशकर.