मुंबई: जुहू समुद्रकिनाऱ्यावर सध्या पर्यटकांचे आणि अभ्यासकांचे लक्ष वेधून घेणाऱ्या ‘ब्लू बटन’ जेलिफिशचा वावर पाहायला मिळत आहे. किनाऱ्यावर मोठ्या संख्येने ‘ब्लू बटन’चे आगमन झाले असून, हे जीव त्यांच्या आकर्षक रंगसंगतीमुळे अनेकांच्या कुतूहलाचा विषय ठरले आहेत. पण त्यांच्याशी संपर्क टाळावा, असे आवाहन केले जाते. कारण त्यांचा स्पर्श झाल्यास सौम्य विषदंश संभवतो.
अभ्यासकांच्या मते ब्लू बटन आदी सागरी जीवांचे दर्शन दरवर्षी मुंबईच्या किनारपट्टीवर होते, सामान्यतः पावसाळ्याच्या काही आठवड्यांपूर्वी हे दिसतात.
जेलिफिशच पण…
‘ब्लू बटन’ हे एखाद्या जेलिफिशसारखे दिसतात, परंतु तो प्रत्यक्षात एक प्राणी नसून सूक्ष्म जीवांचा समूह असतो, ज्याला ‘सिफोनोफोर’ म्हणतात. सपाट, निळसर-हिरवट रंगाचे शरीर व त्यावरील तंतूमय रचना हे त्याचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. वन्यजीव छायाचित्रकार आणि प्राणीप्रेमी करण सोलंकी यांनी अलिकडेच जुहू किनाऱ्यावरील ‘ब्लू बटन’ची छायाचित्रे काढली आहेत. मुंबईतील जुहू किनाऱ्याबरोबरच गिरगाव चौपाटी सारख्या समुद्रकिनाऱ्यांवरही ब्लू बटन वारंवार दिसतात.
पावसाळ्याच्या आधी येतो ‘ब्लू बटन’
सागरी जीवशास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, दरवर्षी पावसाळ्याच्या काही आठवड्यांपूर्वी अशा प्रकारचे सागरी जीव मुंबईच्या किनाऱ्यावर वाहून येतात. अरब सागरातील वाऱ्यांची दिशा, समुद्राच्या प्रवाहात होणारे बदल आणि तापमानातील चढ-उतार हे यामागील कारणीभूत घटक असतात.
रचना व स्वरूप
– ब्लू बटन हा समुद्राच्या पृष्ठभागावर तरंगणारा, रंगीत आणि लहान आकाराचा सागरी जीव आहे.
– याचे शरीर एक सपाट, गोलसर, निळसर रंगाचे असते, ज्याच्या खाली अनेक तंतूमय भाग असतात.- वरच्या भागावर एक कठीण डिस्कसारखी रचना असते, जी त्याला पाण्यावर तरंगण्यास मदत करते.
– खाली असलेल्या तंतूंनी तो अन्न पकडतो आणि अर्धसंवेदनशील शिकार करतो.
कुठे आढळतो?
– ब्लू बटन सामान्यतः उष्णकटिबंधीय व उपोष्णकटिबंधीय समुद्रांत आढळतो — विशेषतः अटलांटिक, प्रशांत आणि हिंद महासागरात.
– भारताच्या पश्चिम किनारपट्टीवर (मुंबईसह) विशेषतः मोसमी पावसाच्या सुरुवातीच्या काळात तो किनाऱ्यावर वाहून येतो.
धोका आहे का?
– ब्लू बटन विषारी नसतो, पण त्याच्या तंतूंमध्ये सौम्य दंश वा जळजळ निर्माण करणारी रसायने असू शकतात.
– संवेदनशील त्वचा असलेल्यांना, लहान मुलांना किंवा अ‍ॅलर्जी प्रवृत्तीच्या व्यक्तींना त्रास होण्याची शक्यता असते.- तो माणसासाठी प्राणघातक नाही, पण स्पर्श टाळावा हेच सुरक्षित.
दिसायला सुंदर, पण…
पर्यटकांसाठी हे दृश्य नक्कीच नवे आणि मोहक असले, तरी तज्ज्ञांनी याबाबत खबरदारी घेण्याचे आवाहन केले आहे. ब्लू बटन जरी पाहायला नाजूक आणि आकर्षक वाटत असले तरी, त्यांच्या तंतूंमध्ये सौम्य विषारी घटक असतात. यांचा त्वचेशी थेट संपर्क झाल्यास जळजळ, खाज किंवा अ‍ॅलर्जीसारखी लक्षणे दिसू शकतात.
पर्यावरणीय महत्त्व
ब्लू बटन ही जैवविविधतेचा भाग असलेली प्रजाती असून, समुद्रातील अन्न साखळीत त्याचे स्थान आहे.
हे जीव लहान प्लँक्टन, लार्वा आणि सूक्ष्म सागरी सजीवांवर उपजीविका करतात.त्यांच्या अस्तित्वामुळे समुद्राच्या पर्यावरणीय आरोग्याचा आणि प्रवाहाच्या बदलाचा अंदाज लावता येतो.
पर्यटकांनी काय काळजी घ्यावी?
किनाऱ्यावर पाय घालताना अशा सजीवांवर चुकून पाय पडू नये, याची दक्षता घ्या.ब्लू बटन हातात घेणे किंवा उचलण्याचा प्रयत्न करू नका.
स्पर्श झाल्यास त्वरीत साबणाने हात धुवा आणि त्रास वाढल्यास वैद्यकीय सल्ला घ्या.लहान मुलांना आणि पाळीव प्राण्यांना दूर ठेवा.
