नागपूर : भारतीय आणि इंडोनेशियन वन्यजीव शास्त्रज्ञांनी आसाममध्ये नवीन पालीच्या प्रजातीचा शोध लावला. उत्तरपूर्व भारतातील जैवविविधतेने समृद्ध आणि घनदाट परिसरात भारतीय व इंडोनेशियन संशोधकांच्या टीमने एका नवीन पालीच्या प्रजातीचा शोध लावला आहे. हा शोध वाइल्ड लाईफ प्रोटेक्शन अँड रिसर्च सोसायटी व ब्रीदलाइफ बायोसायन्सेस फाउंडेशनचे प्रमुख डॉ. अमित सय्यद यांच्या नेतृत्वाखाली पार पडला असून, सरीसृपांच्या जैवविविधतेच्या अभ्यासात एक ऐतिहासिक टप्पा गाठण्यात आला आहे.
ही नवीन पाल आसाममधील नॉर्थ गुवाहाटी परिसरात, ब्रह्मपुत्रा नदीच्या प्राचीन दरीत आढळली, ही नदी पृथ्वीवरील सर्वात प्राचीन आणि सातत्याने वाहणाऱ्या नदी प्रणालींपैकी एक आहे. आणि म्हणूनच या पालीचे नाव “निम्यासपिस ब्रम्हपुत्रा” असे ठेवले आहे. या संशोधनाचे नेतृत्व सुप्रसिद्ध भारतीय वन्यजीव तज्ज्ञ डॉ. अमित सय्यद यांनी केले असून, इंडोनेशियातील सरीसृप तज्ञ या शोधाचा भाग आहेत.
या शोधामुळे भारतातील सरीसृप जैवविविधतेत मोलाची भर पडली असून निम्यासपिस वंशाच्या उत्क्रांतीशास्त्रीय आणि जैवभौगोलिक अभ्यासातही नवे दालन खुले झाले आहे. ही नवीन प्रजाती निम्यासपिस पुदीयाना प्रजाती समूहाशी संबंधित असून, पूर्वी हा समूह केवळ श्रीलंकेत आढळतो असे मानले जात होते. ही केवळ दुसरी प्रजाती आहे जी भारताच्या भूमीत आढळली आहे, त्यामुळे हिचा शोध पुदीयाना गटासाठी अत्यंत महत्त्वाचा मानला जात आहे.
या लहानशा दिसणाऱ्या पालीची लांबी फक्त ३०.८ ते ३५.७ मिमी असून, ती जमिनीवर तसेच दगडावर राहणारी आणि दिवसा सक्रिय असणारी प्रजाती आहे. तिच्या शरीरात काही विशिष्ट वैशिष्ट्ये असून, ती आपल्याला ह्या वंशाच्या उत्क्रांतीबाबत महत्त्वाची माहिती देणारा शोध ठरणार आहे.
निम्यासपिस पुदीयाना हा गट पालीच्या गेकोनीड कुटुंबातला असून, या पाली सहसा दगडी भाग, तसेच दाट जंगलांमध्ये आढळतात, आणि त्यांच्या पुरातन वंशपरंपरेमुळे वैज्ञानिकांच्या विशेष अभ्यासाचा विषय ठरला आहे. याआधीपर्यंत या गटातील निम्यासपिस पुदीयाना, निम्यासपिस मोलिगोडाई, आणि निम्यासपिस मनोई या प्रजाती केवळ श्रीलंकेतच आढळल्याचे नोंद आहेत.
निम्यासपिस ब्रम्हपुत्रा ही नवीन प्रजाती निम्यासपिस आसामेंसीस शी समरूप वाटत होती आणि भारतात पुदीयाना या समूहातील एकमेव पाल असल्याने ही निदर्शनात आली नव्हती, परंतु शास्त्रज्ञांनी तिचा बारकाईने अभ्यास करून तिची काही ठळक वैशिष्ठे शोधून काढली, त्याच बरोबर त्याचे डीएनए अभ्यासले व माइटोकॉन्ड्रियल एनडी२ जनुकावर आधारित विश्लेषण केले, या मध्ये ही नवीन पाल निम्यासपिस आसामेंसीस पासून ७.३–७.५% आणि श्रीलंकेतील प्रजातींपासून २१.२–२४.८% इतका अनुवांशिक फरक आढळून आला, जो हिची स्वतंत्र प्रजाती म्हणून ओळख पटवतो.
हा शोध उत्तरपूर्व भारतातील अद्याप अज्ञात असलेली जैवविविधता अधोरेखित करतो,” असे डॉ. सय्यद म्हणाले. या भागातील जैविक वैशिष्ट्यपूर्ण नदी खोरे आणि प्राचीन डोंगररांगांमध्ये अजून अनेक अज्ञात प्रजाती लपलेल्या असण्याची शक्यता आहे. या शोधानंतर, भारतामध्ये पुदीयाना गटातील केवळ दोन प्रजाती ज्ञात आहेत, पण घनदाट जंगलात जिथे आजून ही अभ्यास झाला नाही अश्या ठिकाणी अनेक प्रजाती अजूनही अज्ञात असल्याच्या शक्यता आहे. हा शोध केवळ टॅक्सोनॉमिक यश नाही, तर तो जैवविविधतेच्या दृष्टीने एक महत्त्वपूर्ण उलगडा आहे, ज्यामुळे काही प्रजाती कशा प्रकारे वेगवेगळ्या प्रदेशांत विभक्त झाल्या आणि पसरल्या हे दाखवतो. हा वैज्ञानिक शोध जगभरातील संशोधकांकडून स्वागतार्ह मानला जात आहे, आणि भविष्यातील अंतरराष्ट्रीय सहकार्याच्या दराला चालना देणारा ठरू शकतो.
