कुतूहल : ई-कचऱ्याचा प्रवास..

कालांतराने या कचऱ्याच्या ढिगात विविध प्रकारच्या रासायनिक अभिक्रिया होऊ लागतात. यातून निर्माण होणारी अंतर्गत उष्णता आणि सूर्यप्रकाशाची उष्णता यामुळे या कचऱ्याच्या ढिगात असलेल्या ई-उपकरणांमधील वर उल्लेख केलेल्या विविध हानिकारक घटकांचे अपघटन होऊ लागते. हे घटक वायुरूपात हवेत मिसळून हवा प्रदूषित करतात. त्याचप्रमाणे द्रवरूपात जमिनीतून खाली झिरपून जमीन आणि भूगर्भातील जलसाठे मोठय़ा प्रमाणात प्रदूषित करतात. काळाच्या ओघात ही घटक रसायने प्रत्यक्ष अथवा अप्रत्यक्षपणे नैसर्गिक परिसंस्थेत येतात आणि शेवटी मानवी शरीरात प्रवेश करतात. हे विषारी घटक मानवी शरीरात मेंदू आणि मज्जासंस्था, पुनरुत्पादन संस्था, मूत्रपिंड आणि उत्सर्जन संस्था, यकृत, फुप्फुसे यांसारख्या महत्त्वाच्या अवयवांसाठी अत्यंत हानिकारक आहेत.

हा ई-कचरा इतका हानिकारक आहे, तरीही तो निर्माण होण्याचे प्रमाण मात्र रोखता येण्याबाहेर वाढलेले आहे. तंत्रज्ञानात वेगाने होणारे बदल आणि त्या अनुषंगाने रोज नवीन व सुधारित उपकरणे बाजारात येणे, उत्पादकांच्या आकर्षक जाहिराती, लोकांची खरेदी करण्याची वाढलेली क्षमता, जुने उत्पादन वा त्याचे सुटे भाग बाजारातून नाहीसे होणे किंवा इलेक्ट्रॉनिक वस्तूंच्या किमती कमी होणे या सर्व कारणांमुळे वापरात असलेली उपकरणे टाकून नवीन घेण्याकडे बहुतेकांचा कल असतो.

– डॉ. संजय जोशी

मराठी विज्ञान परिषद, वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२

office@mavipamumbai.org