कुतूहल: कृत्रिम चेतापेशींचे जाळे

उदाहरणार्थ, जर सर्वसाधारण यंत्रशिक्षणाच्या माध्यमातून दिलेल्या प्रतिमेतली कोणती प्रतिमा पुरुषाची आहे आणि कोणती स्त्रीची आहे हे ओळखण्याचे शिक्षण यंत्राला द्यायचे असेल तर त्यासाठी सर्वप्रथम या प्रतिमांतील अशी वैशिष्टे शोधावी लागतात जी पुरुष आणि स्त्रियांच्या प्रतिमेला वेगळी करू शकतात. त्यानंतर उपलब्ध विदेतील सगळय़ा प्रतिमांना या वैशिष्टय़ांनुसार योग्य त्या माहितीपट्टय़ा (लेबल्स) जोडून त्यानंतरच अशा प्रतिमा त्या यंत्राला शिकण्यासाठी विदा म्हणून पुरवाव्या लागतात.

पण हेच शिक्षण जर यंत्राला सखोल शिक्षणाच्या माध्यमातून द्यायचे असेल तर मात्र विदेतील कोणत्याही प्रतिमेला माहितीपट्टय़ा जोडायची कोणतीही गरज नसते. केवळ पुरुषांच्या प्रतिमा कोणत्या आणि स्त्रियांच्या प्रतिमा कोणत्या हे सांगितले तर त्या प्रतिमांमधील स्त्री-पुरुष वेगळे करणारे घटक तो स्वत:च शोधून काढतो.

अशा प्रकारे, विदेचे पृथक्करण कोणत्याही मानवी हस्तक्षेपाशिवाय करण्याची क्षमता सखोल शिक्षणात असते. अर्थात यासाठी सर्वसाधारण यंत्रशिक्षणासाठी लागणाऱ्या विदेहून खूप अधिक प्रमाणात विदेची आवश्यकता असते. विदेच्या एका ठरावीक आकारानंतर विदा अधिक वाढली तर त्यामुळे सर्वसाधारण यंत्रशिक्षणाच्या गुणवत्तेत काही फारसा फरक पडत नाही. परंतु जितके विदेचे प्रमाण अधिक तितकी सखोल शिक्षणाची गुणवत्ता अधिक असते.

– मकरंद भोसले ,मराठी विज्ञान परिषद