निकेल

निकेल स्टेनलेस स्टील, नायक्रोम अशा संमिश्रांमध्ये वापरला जातो. इस्त्री, पाणी गरम करण्याचे उपकरण अशा विजेवर उष्णता निर्माण करणाऱ्या उपकरणांमध्ये निकेल आणि क्रोमिअमचा संमिश्र असलेल्या नायक्रोमचा वापर केला जातो. निकेल रासायनिक दृष्टीने अतिक्रियाशील असल्याने उत्प्रेरक म्हणून वापरला जातो. निकेलच्या सर्वात जास्त खाणी रशिया, कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया आणि इंडोनेशिया या देशांत आहेत. भारत मात्र निकेल संपूर्णपणे आयात करतो. चुंबक, बॅटरी, रिचार्जेबल बॅटरी जसे, निकेल कॅडमिअम तसेच निकेल धातू हायड्राईड बॅटरीमध्येदेखील निकेल हा अतिशय महत्त्वाचा घटक आहे. काचेमध्ये निकेल मिसळले असता काचेला हिरवा रंग येतो. अल्निको या निकेलच्या संमिश्रापासून कायमस्वरूपी चुंबक तयार केले जातात. अल्निको हे लोखंडाचे संमिश्र आहे ज्यात लोखंडाबरोबर अ‍ॅल्युमिनिअम, निकेल आणि कोबाल्ट यांचा समावेश असतो. काही वेळा तांबे आणि टिटॅनिअमही यात असते.

बुरशीसारख्या परजीवी तसेच काही जिवाणूमध्ये निकेल आढळते. निकेल मानवी शरीरासाठी घातक आहे. त्याचे शरीरातील जास्त प्रमाण हे श्वसनाच्या विकारांना निमंत्रण देऊ शकते. तसेच काही जणांना निकेल धातूच्या अ‍ॅलर्जीमुळे त्वचा विकारही संभवतात. निकेलची बारीक पूड श्वसनामार्फत शरीरात गेली असता कर्करोग होऊ शकतो.

– ललित जगन्नाथ गायकवाड

मराठी विज्ञान परिषद,

वि. ना. पुरव मार्ग,  चुनाभट्टी,  मुंबई २२ 

office@mavipamumbai.org