पुणे : मुंबईनंतर राज्यातील प्रमुख शहर असलेल्या पुणे जिल्ह्यात समतोल विकासाचे आश्वासक चित्र दिसून येत आहे. सर्वाधिक औद्याोगिकीकरण होणाऱ्या पुणे जिल्ह्यात दर्जेदार पायाभूत सुविधा, रोजगारनिर्मितीचा वेगही चांगला असून, महाराष्ट्र राज्य औद्याोगिक विकास महामंडळ (एमआयडीसी), जिल्हा उद्याोग केंद्र आणि महापालिकांच्या विविध करसवलतींमुळे उद्याोगांना प्रोत्साहन मिळत आहे.
सर्वाधिक औद्याोगिकीकरण झालेले शहर अशी पुण्याची ओळख असून, जिल्ह्यातील विकास आजही वेगाने होत आहे. देशाच्या इतिहासात सर्वांत वेगाने विकसित होणारा जिल्हा अशी पुण्याची ओळख होत आहे. सर्वाधिक दुचाक्या बनवणारा उद्याोग, सर्वाधिक प्रवासी वाहतूक आणि औद्याोगिक वाहने तयार करणारे उद्याोग पुणे आणि परिसरात स्थिरावले आहेत. याशिवाय अभियांत्रिकी, विद्याुत आणि गृहोपयोगी वस्तू निर्मितीच्या कारखान्यांसह सूक्ष्म, मध्यम आणि लहान उद्याोगही जिल्ह्यात मोठ्या प्रमाणावर आहेत. देशातील अन्य शहरांना पुणे हवाई मार्गाने जोडले गेले असल्याने जिल्ह्यातील अनेक उद्याोग निर्यात करू लागले असून, माहिती तंत्रज्ञान उद्याोगांचा विस्तार, देशी सॉफ्टवेअर कंपन्या, अनेक बहुराष्ट्रीय सॉफ्टवेअर कंपन्यांसह कॉल सेंटर आणि बीपीओ क्षेत्रामुळेही जिल्ह्याची भरभराट होत असल्याचे चित्र आहे.
मुद्रा कर्ज वितरणात आघाडी
जिल्ह्यातील कर्ज-ठेवी गुणोत्तर (सीडी रेशो) ८६.५८ टक्के एवढा असून, सन २०२३-२४ मध्ये तो ७४.७ टक्के एवढा होता. मुद्रा कर्जांच्या वितरणातही जिल्ह्याची आघाडी असून, दोन लाख ३४ हजार ४४१ लाभार्थ्यांना एकूण ३ हजार ६०२ कोटींचे कर्जवाटप करण्यात आले आहे. जिल्हानिहाय बँक खात्यांच्या ऋणमर्यादा प्रमाणाचा विचार करता २.१५ लाख पीक कर्ज देण्यात आले आहे. दोन किलोमीटर परिघात २ हजार १४० शाखा असून, ग्रामीण भागात ४६९ शाखा, निमशहरी भागात ४००, तर शहरी भागात १ हजार २७१ शाखा आहेत. जिल्ह्यात २ लाख ४७ हजार १४९ प्रधानमंत्री जनधन बँक खाती काढण्यात आली आहेत.
रोजगारनिर्मिती
जिल्ह्यात अनेक लहान-मोठे, तसेच आंतरराष्ट्रीय समूहांचे उद्याोग आणि कंपन्या असल्याने रोजगारनिर्मितीही होत आहे. दर एक लाख लोकसंख्येमागे रोजगारांची संख्या १६ हजार ३३४ असून, सन २०२३-२४ मध्ये दरडोई उत्पन्न ३ लाख ७४ हजार २५७ एवढे नोंदविण्यात आले आहे.
विद्यार्थी गळतीचे अल्प प्रमाण
● सन २०२३-२४ मध्ये दर दहा चौरस किलोमीटरमागे पाच अशी शाळांची घनता होती. गळतीच्या प्रमाणाचा विचार केला तर माध्यमिक स्तरावरील (इयत्ता नववी ते दहावी) गळतीचे प्रमाण ५.२ असे होते.
● उच्च स्तरावरील (इयत्ता अकरावी ते बारावी) हेच प्रमाण ४.२ असे नोंदविण्यात आले होते. सन २०२३-२४ नुसार विद्यार्थी-शिक्षक प्रमाणाचा विचार करता प्राथमिक आणि उच्च प्राथमिक स्तर (इयत्ता पहिली ते आठवी) हे प्रमाण ५४ टक्के, माध्यमिक स्तर (इयत्ता नववी ते दहावी) १६ टक्के, उच्च माध्यमिक स्तर (इयत्ता अकरावी ते बारावी) १० टक्के असे नोंदविण्यात आले होते.
● सन २०२३-२४ मध्ये दर दहा चौरस किलोमीटरमागे पाच अशी शाळांची घनता होती. गळतीच्या प्रमाणाचा विचार केला तर माध्यमिक स्तरावरील (इयत्ता नववी ते दहावी) गळतीचे प्रमाण ५.२ असे होते.
● उच्च स्तरावरील (इयत्ता अकरावी ते बारावी) हेच प्रमाण ४.२ असे नोंदविण्यात आले होते. सन २०२३-२४ नुसार विद्यार्थी-शिक्षक प्रमाणाचा विचार करता प्राथमिक आणि उच्च प्राथमिक स्तर (इयत्ता पहिली ते आठवी) हे प्रमाण ५४ टक्के, माध्यमिक स्तर (इयत्ता नववी ते दहावी) १६ टक्के, उच्च माध्यमिक स्तर (इयत्ता अकरावी ते बारावी) १० टक्के असे नोंदविण्यात आले होते.
माहिती तंत्रज्ञानात महत्त्वपूर्ण स्थान
पुणे जिल्ह्याचे आणि विभागाचे पुणे शहरात प्रशासकीय मुख्यालय आहे. २०११च्या जनगणनेनुसार शहराच्या हद्दीतील ३१ लाख लोकसंख्येसह पुणे हे देशातील नववे सर्वांत जास्त लोकसंख्या असलेले शहर आहे. महानगर प्रदेशातील लोकसंख्या ७२ लाख आहे. यानुसार हे आठवे सर्वाधिक लोकसंख्या असलेले शहर आहे. देशातील सर्वांत मोठ्या आयटी हबपैकी पुणे प्रथम क्रमांकाचे शहर असून, देशातील वास्तव्यास सर्वोत्तम शहर म्हणून शहराला नावाजण्यात आले आहे.
