अन्वयार्थ: ‘बीआरआय’ची झळाळी ओसरली?

दोन मुद्दय़ांचा विचार त्यासाठी करावा लागेल. ‘बीआरआय’ हा चीनचा प्रभाव वृिद्धगत करण्यासाठीचा प्रकल्प आहे हे खरेच. हा पहिला मुद्दा. क्षी जिनिपग यांच्या महत्त्वाकांक्षेतून त्याला आकार देण्यात आला. यात लक्षात घेण्यासारखी बाब म्हणजे, जिनिपग यांनी ठरवल्यानंतर प्रकल्पाला सुरुवात वगैरे झालेली नाही. चीनने या शतकाच्या पहिल्या दशकात उत्पादन, अभियांत्रिकी, पायाभूत सुविधा उभारणीच्या क्षेत्रात लक्षणीय प्रगती केली. निव्वळ तेवढय़ावर ते थांबले नाहीत. या प्रगतीची ‘निर्यात’ करण्याचा उपक्रम कटाक्षाने राबवण्यात आला. आशिया, आफ्रिका आणि दक्षिण अमेरिकेतील अनेक अविकसित आणि अर्धविकसित देशांना आपापल्या देशातील दळणवळण, बंदरे, रस्ते, रेल्वेसारख्या सुविधांच्या उभारणीसाठी चिनी तंत्रज्ञान, तंत्रज्ञ हे इतर प्रगत देशांच्या तुलनेने स्वस्तात उपलब्ध झाले. दळणवळणाच्या सुविधा आणि साधने जितकी प्रगत तितकी आर्थिक प्रगती आणि स्थैर्य तत्पर नि शाश्वत हा तर जगभरचा नियमच आहे. तंत्रज्ञान निर्यातीच्या माध्यमातून प्रभावक्षेत्र विस्तारण्याचे श्रेय मात्र नि:संशय जिनिपग यांचेच. त्यांनी विविध प्रकल्पांना ‘बीआरआय’च्या छत्राखाली आणले. त्याला आकार दिला. यांतील एक प्रकल्प प्राचीन रेशीम व्यापारमार्गाशी संलग्न म्हणजे चीन – मध्य आशिया – युरोप असा आहे. दुसरा प्रकल्प अधिक व्यापक अशा सागरी मार्गाशी संलग्न आहे.

आणखी एक मुद्दा आर्थिक क्षमतेचा. या प्रकल्पाची व्याप्ती मोठी आहे. जवळपास १२० हून अधिक देश या प्रकल्पाशी जोडले गेले आहेत. इटली या जी-सेव्हन गटातील एकमेव देशाने नुकतेच प्रकल्पातून बाहेर पडत असल्याचे जाहीर केले. अनेक देशांना प्रकल्पासाठी काढलेली कर्जे चुकवता आलेली नाहीत. पाकिस्तानसारख्या देशांमध्ये प्रकल्पासाठी गेलेल्या चिनी तंत्रज्ञांवर हल्ले झाले. श्रीलंकेच्या बाबतीत तेथील सरकारच्या चुकीच्या धोरणांमुळे तिजोरीत खडखडाट झाला नि कर्जफेडीसाठी बंदरे तारण ठेवण्याची वेळ आली. चीनने एका मर्यादेपलीकडे या प्रकल्पांना मदत करण्यास नकार दिला आहे. शिवाय कर्जे माफ करण्याबाबत कठोर पवित्रा अंगीकारला आहे. या प्रकल्पांमध्ये अडकलेला पैसा एकीकडे आणि स्थावर मालमत्ता क्षेत्रातील महामंदीमुळे अर्थव्यवस्थेला बसलेला फटका दुसरीकडे, ही चीनची कोंडी दुर्लक्षण्यासारखी नाही. दहा वर्षांपूर्वीचा चीन आणि सध्याचा चीन या दोहोंच्या आर्थिक क्षमतेत दखलपात्र तफावत दिसते. करोना, युक्रेन युद्ध या निमित्ताने आक्रसलेला व्यापार याचा फटका चीनला बसला आहेच. त्याहीपेक्षा अधिक तो चीनच्या ऋणको देशांना बसलेला आहे. त्यांना या काळात चीनचा ‘वरदहस्त’ सावरू शकला नाही हे वास्तव आहे. या सर्व काळात चीनने संघर्षवादी भूमिका घेऊन प्रगत जगताशी अनेक बाबतींत काडीमोड घेतला. त्यामुळे ‘बीआरआय’ची झळाळी आणखी कमी झालेली आहे.