व्यक्तिवेध: सुरेश चांदवणकर

मुलांच्या उच्च शिक्षणासाठी अधिक पैशांची गरज लागेल, म्हणून शिक्षकी पेशाच्या वडिलांनी मुलाच्याच नावाने ‘सुरेश रद्दीची वखार’ सुरू केली आणि सुरेश चांदवणकर यांना अगदी लहान वयातच वाचन आणि ध्वनिमुद्रिका यांचे वेड लागले. पुण्याच्या अगदी मध्यभागात शनिपारापाशी असलेल्या या वखारीत मध्यमवर्गीयांना आतासारखे उघडपणे येणे अवघडल्यासारखे वाटे, मात्र गुपचूप येऊन लपवून आणलेली रद्दी देणाऱ्यांकडील महत्त्वाच्या ऐवजामुळे चांदवणकरांवर झालेले संस्कार अधिक महत्त्वाचे ठरले. दुकानात ४ किंवा ८ आणे किलोने आलेल्या जुन्या ध्वनिमुद्रिका हे त्यांचे भाग्यसंचित होते. त्या छंदाचे अभ्यासात आणि नंतर संग्रहालयात रूपांतर होण्यासाठी सुरेश यांची चिकाटी, कष्टाची तयारी कारणीभूत ठरली. भारतात विसाव्या शतकाच्या प्रारंभीच अवतरलेल्या या जादुई तंत्रज्ञानाने संगीताच्या दुनियेत जे आमूलाग्र बदल घडत गेले, त्याचे संशोधन हा चांदवणकर यांचा ध्यास होता. वैज्ञानिक म्हणून उच्चशिक्षणानंतर मुंबईतील टाटा मूलभूत संशोधन संस्थेत संशोधक म्हणून काम करत असतानाही त्यांनी आपल्या ध्वनिमुद्रिका संग्रहाचे वेड मन:पूत जपले. भारतातील आणि परदेशातील अशा ध्वनिमुद्रिका संग्राहकांना एकत्र आणून देवाणघेवाण करणाऱ्या चांदवणकरांनी हा सारा खजिना सर्वासाठी उपलब्ध करून दिला. १९७५मध्ये कॅसेटचा जमाना आला आणि ध्वनिमुद्रिका जवळपास हद्दपार झाल्या.