तर्कतीर्थ विचार: तर्कतीर्थांचे पहिले साहित्यिक भाषण

महाराष्ट्रातील सार्वाधिक जुन्या वाचनालय व व्याख्यानमालांपैकी वरच्या स्थानावर विराजमान असलेले ‘सार्वजनिक वाचनालय, नाशिक’ महाराष्ट्र विचारविश्वात ‘सावाना’ नावाने सर्वतोमुखी आहे. या वाचनालयाची शताब्दी सन १९४०मध्ये झाली, त्या निमित्ताने शताब्दी व्याख्यानमाला योजण्यात आली होती. त्या शृंखलेत दहा व्याख्याने झाली. वक्त्यांमध्ये रा. श्री. जोग, श्री. ना. बनहट्टी, तर्कतीर्थ लक्ष्मणशास्त्री जोशी, गो. रा. परांजपे, प्रा. दत्तो वामन पोतदार, न. ग. दामले, वि. ह. कुलकर्णी, गोपीनाथ तळवलकर, म. ना. अदवंत यांचा समावेश होता. ही व्याख्याने विविध साहित्य प्रकार व विचारांचा गत शतकाचा आढावा (१८४० ते १९४०) घेणारी होती. त्यातून शताब्दी स्मृतिग्रंथ आकारला. तो ‘प्रदक्षिणा’ नावाने पुण्याच्या कॉन्टिनेंटल प्रकाशनाने प्रकाशित केला. आजवर या ग्रंथाच्या अनेक आवृत्ती प्रकाशित झाल्या. तद्वतच अनेक आवर्तने घडून आली. म्हणजे असे की ‘प्रदक्षिणा’चे दोन भाग झाले. (स्वातंत्र्यपूर्व आणि स्वातंत्र्योत्तर). मूळ प्रदक्षिणेतील काही व्याख्याने / लेख उत्तरकाळात संपादकांनी (खरे तर प्रकाशकांनी) गाळल्याने गायब झाले. या गायब व्याख्यानातील एक व्याख्यान तर्कतीर्थांचे आहे. त्याचा विषय होता, ‘सामाजिक शास्त्रीय वाङ्मय’. ते तर्कतीर्थांचे पहिले वाङ्मयीन व्याख्यान म्हणून त्याचे ऐतिहासिक महत्त्व आहे. सन २०१२मध्ये सीताराम रायकर, द. दि. पुंडे, पंडित टापरे त्रयींनी ‘साहित्याचे तर्कशास्त्र’ शीर्षकाचा भाषणसंग्रह प्रकाशित केला. त्यातही तर्कतीर्थांच्या ‘सामाजिक शास्त्रीय वाङ्मय’ भाषणाचा अंतर्भाव नाही.