अंतराळी चैतन्य सळसळू दे!
उत्क्रान्तियात्रा ही एक सहकाराची यशोगाथा आहे. ही उज्ज्वल परंपरा सांभाळत मनुष्यजात उत्क्रान्तीच्या पुढच्या टप्प्यावर पोहोचू शकेल, सगळे अंतरिक्ष जीवसृष्टीने फुलवू शकेल.
पुनश्च हरि ओम्!
जर संघर्ष पोसणाऱ्या प्रवृत्ती वरचढ राहिल्या तर उत्क्रान्तियात्रेच्या वर्तमान अंकाचा अंत सगळ्या प्रगत जीवसृष्टीच्या विध्वंसाने होईल आणि मग ही यात्रा बॅक्टेरियांपासून पुन्हा एकदा सुरू होईल!
उदंड माततील उपटसुंभ
आजवर वैविध्याच्या बळावर जीवसृष्टीची आगेकूच चालली आहे. पण मानवाने जी कृत्रिम वस्तुसृष्टी निर्माण केली आहे तिच्या स्वतंत्र चालीतून जैववैविध्याचा प्रचंड विध्वंस होण्याची शक्यता आहे.
लीला किती या कपिच्या अगाधा
प्रगत पशूंच्या दुनियेत जनुकांच्या जोडीने महत्त्वाची भूमिका बजावणारे बोध आणि आयुधे हेच उत्क्रान्तीची पुढील दिशा ठरवणार आहेत..
आकाशी झेप घेती पाखरे
पक्ष्यांची खासियत आहे त्यांचा उडाणटप्पूपणा. दिवसाकाठी आपल्या नित्यपरिचयाचे मना-राघू अगदी सहजी तीस-चाळीस किलोमीटरची भटकंती करतात, तर अल्बेट्रॉससारखे सागरपक्षी हजार-हजार किलोमीटरचे अंतर काटतात.
चंचल अमुची धरणीमाता
भारतातल्या गोंडवनात मूलत: सापडलेले जीवाश्म दाखवतात की आपली भारतभूमी एके काळी दक्षिण गोलार्धातल्या एका विशाल गोंडवन खंडाचा अंश होती..
चटकचांदण्या, विषकन्या आणि मायावती!
उत्क्रांतीच्या यात्रेत वनस्पतींचा आणि कीटकांचा सहप्रवास चालला आहे, जे काय हिरवे असेल त्याचा फडशा पाडणाऱ्या टोळांपासून ते परागीकरणाची सेवा पुरवणाऱ्या मधमाश्यांपर्यंत, संघर्षांकडून सहकाराकडे!
बुरसली अन् बहरली भूमी अशी!
आपल्याला तुच्छ भासणाऱ्या बुरशांनी जमिनीखाली वनस्पतींच्या मुळांबरोबर सहकाराचे भलेदांडगे जाळे विणून जीवसृष्टीच्या भूतलावरील नवयुगाची मुहूर्तमेढ रोवली..
लहानपण दे गा देवा!
जलविश्वात विभिन्न शरीररचना असलेल्या वंशांची समृद्धी आहे, पण एकमेकांत अगदी थोडे फरक असलेल्या जीवजातींची वानवा.
मासे : जलजीवसृष्टीचे कणखर राजे
चाळीस कोटी वर्षांपूर्वी मत्स्यावतारातून प्रगटलेले आपल्या कणखर पृष्ठवंशातले प्राणी क्रमेण भूमीवर पसरून हवेत भरारी घेत जीवसृष्टीचे अधिपती बनले आहेत. .
आपुली नवनवोन्मेषशालिनी अवनी!
नवनवी संसाधने वापरायला शिकत, नवनव्या अधिवासात शिरकाव करून घेत, विस्तारवादी जीवसृष्टीच्या उत्पादनाची, वैविध्याची पातळी सतत उंचावत गेली आहे..
विषाणू : सूक्ष्मांपासून अतिसूक्ष्मांकडे
जीवन म्हणजे रेणूंच्या सहकारी संघांची लीला. जेव्हा यांपैकीच काही चुळबुळे घटक बंड पुकारून दुसऱ्या संघांवर हल्ले चढवायला सज्ज होतात, तेव्हा अवतरतात विषाणू.
पृथ्वीचे स्वामी : बॅक्टेरिया
आकांडतांडव करीत मानवाने आपले औटघटकेचे पृथ्वीवरचे प्रभुत्व संपुष्टात आणले तरी जगाचे खरेखुरे स्वामी असलेल्या बॅक्टेरियांच्या अधिराज्याला काहीही बाधा पोहोचणार नाही!
निघाली संधिसाधू यात्रा!
एक भूमिका वठवण्यासाठी निसर्गनिवडीतून घडवली गेलेली सजीवांची गुणवैशिष्टय़े कालक्रमाने अगदी वेगळ्याच संदर्भात कर्तबगारी गाजवू लागतात आणि उत्क्रान्तीचा प्रवाह नवनवी वळणे घेत वाहत राहतो.
वैविध्य पोसते जीवकुळींना
जनुकांच्या, व्यक्तींच्या, आप्तांच्या, समुदायांच्या, संपूर्ण जीवकुळींच्या अशा नानाविध पातळ्यांवर साकारत राहणाऱ्या निसर्गनिवडीतून जीवसृष्टीचे वैविध्य खुलत राहते..
परिवारापोटी प्राण घेतलं हाती
सामान्यत: पशू जिवाला सांभाळत भांडतात; अगदी जीवघेणा संघर्ष दिसतो तो केवळ परिवारासाठी टोकाचा स्वार्थत्याग करायला सज्ज असलेल्या मुंग्यांसारख्या जातींत !
आम्ही साऱ्या बहिणी जवळीच्या
निसर्ग निवडीत केवळ स्वत:चेच नाही, तर रक्ताच्या नातेवाइकांचेही हितसंबंध जपले जातात. यातून उपजल्या आहेत आपल्या भगिनींसाठी प्राणाची आहुती देणाऱ्या मधमाश्यांसारख्या प्रवृत्ती..
मिळती मिसळती परिस्थितीशी
जीवसृष्टीचे रंग-रूपापासून ते विवाहसंस्थेपर्यंतचे वेगवेगळ्या पातळीवरचे आविष्कार निसर्ग निवडीतून परिस्थितीशी कशी नेटकी मिळणी-जुळणी साधली जाते त्याची साक्ष देतात..
चालते मी डौलात हंसावाणी!
आपल्या अंगात किती जोश आहे याचा टेंभा मिरवण्यासाठी माणसासहित अनेक प्राणी आपल्या गळ्यात बळे बळे लोढणी बांधून घेतात!
जग हे अप्पलपोटय़ांचा बाजार!
जीवसृष्टीच्या नानाविध पातळींवरचे घटक सतत स्वतचे अस्तित्व सांभाळण्यासाठी आणि स्वत:ची संतती वाढवण्यासाठी झटत असतात.
मोल स्वभावास की संस्कारांना?
अनेक अपघाती घटनांच्या गुंतावळीतून ससाण्याच्या तीक्ष्ण नजरेसारखी निसर्गाची अप्रतिम कारागिरी उलगडत जाते, कारण निसर्गनिवडीची शिस्त अशा योगायोगांना व्यवस्थित वळणांवर नेऊन सोडते!
जीव उपजले वडवानलि अंधारात!
जीवोत्पत्तीपासून उत्क्रान्तियात्रेला सुरुवात झाली, खोल समुद्राच्या उदरात वडवानलाच्या परिसरात आर एन ए या बोधप्रचुर आणि लवचीक रेणूच्या कर्तबगारीने.
सचेतनांचा बोधतरू
उत्क्रांतीच्या बोधमय यात्रेत प्रत्येक टप्प्यावर अधिकाधिक प्रबुद्ध, माहितीने अधिकाधिक ठासून भरलेले वारकरी सामील होत आहेत. ही उत्क्रांती, अगणित फांद्या फुटणाऱ्या झाडासारखी होत गेली आहे..
आम्ही कोण म्हणोनि काय पुसता?
पावणेचार अब्ज वर्षांपूर्वी साध्या सेन्द्रिय रेणूंच्या मेळाव्यातून प्रगटलेल्या जीवसृष्टीच्या सुरस व चमत्कारिक नाटकात आज तब्बल एक कोटी चित्र-विचित्र पात्रे रंगली आहेत.