पाण्यासाठी दाही दिशा…अर्धे नागपूर तहानलेले

उन्हाळय़ामध्ये गेल्या काही वर्षांत नागपूर जिल्ह्य़ात आणि शहरात पाण्याची समस्या गंभीर झाली आहे. दिवसेंदिवस पारा चढत असतानाही अनेक तालुके भीषण पाणीटंचाईने होरपळत असताना नागपूर शहरातही काही वस्त्यांना पाणीच पाणी, तर बहुतांश मध्यमवर्गीय व गरिबांच्या वस्त्यांतील नळ कोरडे, पाणी टंचाई ही आता नित्याचीच बाब झाली आहे. नागपूर जिल्’ाातील पाणीटंचाईचे हे चित्र गेल्या दीड दशकापासून विशेष बदललेले नाही. उलट काही तालुक्यांमध्ये आणि शहरांमध्ये पाणीटंचाईचा मुद्दा अनेकांचे राजकीय भवितव्य ठरविण्याइतपत ज्वलंत झाला असल्याचे दिसून येत आहे.
ग्रामीण पाणी पुरवठय़ाच्या फसलेल्या योजना, शेती व बागायतीसाठी भूजलाचा होणारा भरमसाठ उपसा, भूजल पुनर्भरणाकडे सातत्याने केले जाणारे दुर्लक्ष, वारेमाप खर्च होऊनही जलसंधारणाचे कुचकामी ठरलेले प्रकल्प, महापालिकेतर्फे ऑरेंज सिटी वॉटर वर्क्‍सची २४ बाय ७ पाण्याची योजना आणि त्यातून होणारी नागरिकांची पाण्यासाठी वणवण, यामुळे नागपूर जिल्ह्य़ातील बहुतांश तालुक्यात आणि शहरात उन्हाळ्याच्या दिवसात भीषण पाणीटंचाईचे सावट निर्माण झाले आहे. पाण्यासाठी बायाबापडय़ांना करावी लागणारी मैलोन्गणती पायपीट व तुटपुंज्या टँकरद्वारे तहानलेल्यांच्या तोंडाला पाने पुसण्याचा प्रशासनाचा कार्यक्रम नागपूर जिल्ह्य़ाच्या ग्रामीण भागासाठी नवा नाही.  शहरासाठी मुबलक पाणी उपलब्ध असताना केवळ नियोजन नसल्यामुळे अनेक वस्त्यांना पाण्यासाठी हिंडावे लागत आहे. मागणी व पुरवठय़ामध्ये असलेली तफावत पाण्याच्या काटकसरीने सहज भरून काढता येण्यासारखी आहे. पण तरीही शहराचा पूर्व, उत्तर, मध्य व दक्षिणेचा भाग तहानलेला असतो. शहरातील काही वस्त्यांमध्ये अखंड पाणीपुरवठा तर मध्यवर्गीय व गरीब वस्त्यांच्या नशिबी पाण्यासाठी जागरण, असा भेदभाव दिसून येतो.
महापालिकेच्या जलप्रदाय विभाग आणि ऑरेंज सिटी वॉटर वर्क्‍सच्या गैरव्यवस्थापनामुळे जनतेला आज पाण्यासाठी वणवण फिरावे लागत आहे. ज्या भागांमध्ये महापालिकेचा अखंड पाणीपुरवठा तिथे जमिनीखाली पाच सहा कूटांवर पाणीच पाणी, पण जिथे महापालिकेचे पाणी नाही, तिथे जमिनीखालील पाणीही खोलवर गेलेले, अशी विचित्र स्थिती नागपूर शहरात आढळते. महापालिकेचा पाणी पुरवठा व भूजल यांचा योग्य मेळ साधून शहरातील सर्व भागांना समन्यायी पद्धतीने पाण्याचे वाटप झाल्यास तुटवडा जाणवणार नाही, अशा सुस्थितीत नागपूर शहर आहे. पण जल व्यवस्थापन व नियोजनाच्या अभावामुळे भरपूर पाणी उपलब्ध असूनही नागपूर शहरात कृत्रिम पाणी टंचाई निर्माण केली जात असल्यामुळे टँकरवाल्यांचे फावत आहे. नागपूर जिल्ह्य़ात सरासरी १०७५ मिलीमीटर एवढा पाऊस पडतो व जोडीला वैनगंगा, पेंच, वर्धा, कन्हान, कोलार, नांद यासारख्या बारमाही नद्या आहेत. पण पर्जन्यवृष्टीच्या बाबतीत निसर्गाचे वरदान लाभलेला हा जिल्हा नेत्यांच्या राजकारणामुळे उन्हाळय़ात कोरडा पडतो. लोभी राजकीय नेते व भ्रष्ट प्रशासन यामुळे नागपूर जिल्हा आणि शहरात उन्हाळय़ात उद्भवणारे पाणीसंकट दरवर्षी वाढतच चालले आहे. त्यामुळेच विभागातील पाणी टंचाईच्या बाबतीत नागपूर जिल्हा आघाडीवर आहे. ‘वलय’ लाभलेले राजकीय नेते आणि ‘कुशल’ अधिकाऱ्यांची कमतरता नसताना नागपूर दरवर्षी ही नामुष्की ओढवली जाते व त्यामुळेच सर्वाधिक टँकरचा जिल्हा अशी ‘ख्याती’  आज नागपूरच्या वाटय़ाला आली आहे.
२० मे रोजी महापालिकेतर्फे जल सुरक्षा दिन साजरा करण्यात येत असला तरी सुरक्षा करणे दूर पण आज काही वस्त्यामध्ये पाणी मिळणे कठीण झाले आहे. ऑरेंज सिटी वॉटर वर्क्‍सला पाण्याचे कंत्राट देण्यात आल्यानंतर पहिल्यापेक्षा शहरातील विविध भागात पाण्याची बिकट समस्या निर्माण झाली आहे. नव्याने पाईप लाईन टाकल्या जात असल्यामुळे अनेक वस्त्यामध्ये कमी दाबाने पुरवठा केला जात आहे तर काही वस्त्यांना पाणी मिळणे कठीण झाले आहे. दक्षिण, मध्य, पूर्व आणि उत्तर नागपुरातील विविध वस्त्यामध्ये पाण्याची समस्या गंभीर झाली आहे. काँग्रेसच्या नगरसेवकांनी पाण्याच्या प्रश्नावरून महापालिका आयुक्तांची भेट घेऊन घेऊन त्यांना शहरातील पाण्याच्या समस्येविषयी जागृत करून घेराव केला. महापालिकेत पाण्याच्या प्रश्नावरून राजकारण सुरू झाले असून येत्या शनिवारी होणाऱ्या महापालिकेच्या सभेत पाण्याच्या मुद्यांवर सत्तापक्षाला ‘टारगेट’ केले जाण्याची शक्यता आहे.