How does an e- Passport work: परदेशात प्रवास करायचा असल्यास पासपोर्ट हा महत्वाचा दस्तऐवज ठरतो. वैयक्तिक माहितीचा आणि नागरिकत्वाचा पुरावा म्हणून पासपोर्ट महत्त्वाचा असतो.
विदेशांत प्रवास करताना स्थानिक प्रशासनाकडून संरक्षण मिळवता यावे, तात्पुरते राहता यावे यासाठी पासपोर्टची मदत होते. आता पासपोर्ट डिजिटल स्वरूपातदेखील मिळवता येतो. त्यालाच ई-पासपोर्ट, असेही म्हटले जाते. ई-पासपोर्टमुळे अनेक गोष्टी सोप्या झाल्या आहेत. त्यामुळे फसवणूक होण्याची शक्यता कमी होते. तसेच, ड्युप्लिकेट पासपोर्टचा धोका कमी होतो. जगभरात सुरक्षित आणि सोप्या प्रवासासाठी बायोमेट्रिक ई-पासपोर्ट आता नवीन ओळख ठरू लागले आहेत.
आता तत्काळ पासपोर्ट मिळविता येणे सोपे झाले आहे. आता आपण ई-पासपोर्ट म्हणजे नेमके काय, याचा वापर कसा करता येतो, या ई-पासपोर्टमध्ये वापरकर्त्यांची कोणती माहिती असते, हे जाणून घेणार आहोत.
भारताने आता अधिकृतपणे चिपसह ई-पासपोर्ट देण्यास सुरुवात केली आहे. देशातील १३ शहरांमध्ये मे २०२५ पासून ही सुविधा सुरू करण्यात आली आहे. बायोमेट्रिक ई-पासपोर्ट वापरणाऱ्या देशांच्या यादीत भारत आता सामील झाला आहे. त्यामध्ये अमेरिका, कॅनडा, मेक्सिको, ब्राझील, फ्रान्स, इटली, जपानसह १२० हून अधिक देशांचा समावेश आहे. आता ई-पासपोर्टमुळे प्रत्येक जण आंतरराष्ट्रीय स्तरावर सहजपणे प्रवास करू शकतो.
‘पासपोर्ट सेवा कार्यक्रम २.०’ अंतर्गत भारतात ई-पासपोर्ट एप्रिल २०२४ मध्ये सुरू करण्यात आला. नागपूर, भुवनेश्वर, जम्मू, गोवा, शिमला, रायपूर, अमृतसर, जयपूर, चेन्नई, हैदराबाद, सुरत व रांची यांसारख्या काही प्रमुख शहरांमध्ये त्याची चाचणी घेण्यात आली होती. सध्या मुंबई, दिल्ली, बेंगळुरू, चंदिगड, कोची, चेन्नई, लखनऊ, अहमदाबाद, हैदराबाद, कोलकाता या शहरांत ई-पासपोर्ट जारी केला जात आहे.
ई-पासपोर्ट असा पासपोर्ट आहे, ज्यामध्ये एक विशेष चिप (RFID चिप) असते. पासपोर्टधारकाची महत्त्वाची माहिती जसे की नाव, जन्मतारीख, पासपोर्ट क्रमांक, फोटो व बोटांचे ठसे या बाबी या चिपमध्ये सुरक्षितपणे साठवल्या जातात. ही सर्व माहिती एका विशेष पद्धतीने कोड केलेली असते, जेणेकरून कोणीही ती सहज वाचू शकणार नाही. हा डेटा सुरक्षित ठेवण्यासाठी बेसिक अॅक्सेस कंट्रोल (BAC), पॅसिव्ह ऑथेंटिकेशन (PA) व एक्सटेंडेड अॅक्सेस कंट्रोल (EAC) यांसारख्या आंतरराष्ट्रीय सुरक्षा तंत्रांचा वापर करण्यात आला आहे.
ई-पासपोर्टमध्ये एक लहान चिप असते, जी इमिग्रेशन चेक पॉईंटवर व्यक्तीची ओळख त्वरित उघड करते. त्यामुळे ई-गेट्सद्वारे कोणत्याही मॅन्युअल तपासणीशिवाय सीमा जलद आणि सहजपणे ओलांडणे शक्य होते. या साधनामुळे रांगेत उभे राहण्याची गरज कमी होते आणि प्रवाशांना अधिक सुविधा मिळते. ई-पासपोर्ट हे आंतरराष्ट्रीय नागरी विमान वाहतूक संघटनेच्या (ICAO) सुरक्षा मानकांशी सुसंगत आहे. त्यामुळे भारतीय प्रवाशांना डिजिटली प्रगत देशांच्या नागरिकांना मिळणाऱ्या सुविधादेखील मिळतील. तसेच यामुळे जागतिक स्तरावर भारताची विश्वासार्हता आणखी मजबूत होण्यास मदत होणार आहे.
ई-पासपोर्टमध्ये बिल्ट इन चिप असते. त्यामुळे ओळखीसंदर्भात फसवणूक होण्याची शक्यता कमी असते. भारत सरकारने ई-पासपोर्ट जारी करण्यास सुरुवात केली आहे.
ई-पासपोर्टची वैशिष्ट्ये काय?
१. ई-पासपोर्टमध्ये बिल्ट इन चिप असते.
२. त्यामध्ये आयरिस स्कॅन, फोटो, फिंगरप्रिंट्स यांसारखी विविध माहिती असते.
३. ई-पासपोर्टमुळे बनावट किंवा ड्युप्लिकेट पासपोर्टचा धोका कमी होतो.
ई-पासपोर्टवर वापरकर्त्याची कोणती माहिती असते?
१. पासपोर्टधारकाचा फोटो
२. बायोमेट्रिक डेटा
३. पूर्ण नाव, लिंग, जन्मतारीख, पत्ता
४. पासपोर्ट जारी करणाऱ्या प्राधिकरणाची डिजिटल स्वाक्षरी
५. युनिक पासपोर्ट आयडी
६. पासपोर्टचा वैधता कालावधी
बायोमेट्रिक ई-पासपोर्ट कसे काम करतो?
१. पासपोर्टमध्ये असलेली चिप वायरलेस पद्धतीने एन्क्रिप्टेड डेटा प्रसारित करते.
२. पासपोर्टवर असलेल्या बायोमेट्रिक्सशी समोर असलेल्या व्यक्तीच्या बायोमेट्रिक्स बाबी जुळतात का, हे पाहता येते.
३. ई-पासपोर्टद्वारे केली जाणारी पडताळणी जलद आणि अधिक सुरक्षित आहे.
ई-पासपोर्टचे फायदे आणि उपयोग
१. ई-पासपोर्टमुळे सुरक्षेत वाढ होते. तसेच, डेटा संरक्षणदेखील वाढते.
२. ई-पासपोर्टमुळे जलद इमिग्रेशन करता येते.
३. फसवणूक होण्याचा धोका कमी होतो.
४. आयसीएओ मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार जागतिक स्तरावर हा पासपोर्ट स्वीकारला जातो.
५. आंतरराष्ट्रीय विमानतळांवर सुव्यवस्थित पडताळणी होते.
आता या ई-पासपोर्टची फी किती असते, असा अनेकांना प्रश्न पडला असेल. तर, नियमित पासपोर्टइतकीच ई-पासपोर्टची फी असते.
याबरोबरच नियमित व ई-पासपोर्टमध्ये नेमका काय फरक काय आहे, हे जाणून घेऊ…
१. ई-पासपोर्टमध्ये चिप बसवलेली असते आणि नियमित पासपोर्टमध्ये ही चिप नसते.
२. ई-पासपोर्टमध्ये बायोमेट्रिक डेटा साठवलेला असतो; तर नियमित पासपोर्टमध्ये ही सुविधा नसते
३. ई-पासपोर्टमुळे जलद स्थलांतर करणे शक्य होते. नियमित पासपोर्ट वापरकर्त्यांना प्रतीक्षा करावी लागू शकते.
४. दोन्ही पासपोर्टमुळे सुरक्षेची हमी मिळते. मात्र, ई-पासपोर्टमुळे मिळणारी सुरक्षा पातळी उच्च प्रतीची मानली जाते. त्यामुळे ई-पासपोर्टमुळे फसवणूक होण्याची शक्यता कमी होते.
हे सर्व ई-पासपोर्ट नाशिकमधील इंडिया सिक्युरिटी प्रेसमध्ये तयार केले जातात
