रोहिणी शहा अभियांत्रिकी सेवा पूर्वपरीक्षा २७ मार्च रोजी होत आहे. या लेखापासून या परीक्षेच्या तयारीबाबत चर्चा करण्यात येत आहे. मराठी आणि इंग्रजी या दोन्ही भाषांचा अभ्यासक्रम एकसारखाच असल्याने या भाषा विषयांवर विचारण्यात आलेल्या प्रश्नांचे विश्लेषण आणि त्यांच्या तयारीबाबत या लेखामध्ये एकत्रित चर्चा करण्यात येत आहे. प्रश्न विश्लेषण प्रत्येक भाषेसाठी व्याकरणावर पाच आणि उताऱ्यावर पाच अशा प्रकारे एकूण २० प्रश्न विचारण्यात येतात. इंग्रजी व्याकरणावरील प्रश्नांमध्ये समानार्थी, विरुद्धार्थी शब्दांवर जास्त भर असलेला दिसून येतो. त्यानंतर वाक्प्रचार व म्हणी व नंतर वाक्यरचना आणि इतर नियम अशा क्रमाने अभ्यासक्रमातील मुद्दय़ांना महत्त्व देण्यात आलेले आहे. उताऱ्यांची शब्दमर्यादा १०० पासून ३५० शब्दांपर्यंत अशी कोणतीही असू शकते. त्यामुळे ज्या वर्षी कमी शब्दांचा उतारा त्या वर्षी वेळेचा बोनस मिळातो. पण उताऱ्याची लांबी जास्त असली आवश्यक ती तयारी आणि सराव झालेला असेल तर चांगले गुण मिळवता येतात. मराठी व्याकरणावरील प्रश्न हे बहुविधानी असले तरी व्याकरणाचे नियम सरळसोट पद्धतीने विचारलेले आहेत. त्यामुळे बारावीपर्यंतच्या व्याकरणाचा व्यवस्थित अभ्यास झालेला असेल तर सहजपणे सोडविता येतात. म्हणी आणि वाक्प्रचार यांवरील प्रश्नांचे पर्याय पाहता नेमके उत्तर माहीत नसेल किंवा भाषेवर चांगली पकड नसेल तर एकसारख्या अर्थाचे किंवा गोंधळात टाकणारे असे वाटू शकतात. अभियांत्रिकीच्या अभ्यासादरम्यान साहित्यिक भाषा किंवा अशा प्रकारच्या अलंकारिक लेखनाशी, बोलण्याशी फारसा संबंध उरलेला असायची शक्यता कमी असते त्यामुळे हे प्रश्न काहीसे आव्हानात्मक ठरू शकतील. म्हणून या भागाची तयारी करण्यासाठी थोडेसे जास्त प्रयत्न करावे लागतील. उताऱ्यांची शब्दमर्यादा प्रत्येक वर्षी वेगळी असली तरी दिलेले उतारे हे तुलनेने सोप्या अनलंकारिक अशा भाषेमध्ये असल्याने वेगाने वाचन शक्य आहे. प्रश्नही खूप कठीण किंवा गुंतागुंतीचे नाहीत. उत्तरांचे पर्याय पाहून लगेच योग्य उत्तर सापडू शकेल असे प्रश्न असले तरी त्यासाठी मराठी भाषेची समज असणे आवश्यक आहे. यासठी मराठी वाचन आणि आकलन याची सवय आणि सराव आवश्यक आहे. तयारीसाठी विभागनिहाय मुद्दे पुढीलप्रमाणे: शब्दसंग्रह समानार्थी, विरुद्धार्थी शब्द, शब्दसमूहासाठीचा शब्द हा भाग ‘आकलना’मध्ये समाविष्ट होतो. मराठी आणि इंग्रजी दोन्ही भाषांमधील शब्दसंग्रहावरील प्रश्न हे अगदीच शालेय पातळीवरचे नाहीत. तरी रोजचे काही ना काही वाचन असलेल्या उमेदवारांना त्यांचे संदर्भ सहजपणे लागतील अशा प्रकारचे आहेत. त्यामुळे चालू घडामोडींसाठी वृत्तपत्र वाचन करताना त्याचाच भाषिक तयारीसाठी वापर करणे हा वेळेची बचत करणारा स्मार्ट उपाय आहे. समानार्थी/विरुद्धार्थी शब्दांबाबतचे प्रश्न सोडविण्यासाठी प्रश्नातील शब्दाचा अर्थ नेमकेपणाने माहीत असायला हवा. मराठीतील शब्दांच्या ऱ्हस्व-दीर्घ वेलांटी/उकारांमधील बदलामुळे, काना/मात्रा/वेलांटीची जागा बदलल्याने त्यांचे अर्थ बदलतात हे लक्षात ठेवायला हवे. उदा. पाणि (हात) — पाणी (जल). इंग्रजीमधील एकसारख्या उच्चाराच्या किंवा स्पेलिंगच्या पण वेगळे अर्थ असणाऱ्या शब्दांच्या बाबतीत किंवा एकसारखा उच्चार पण स्पेलिंगमध्ये थोडय़ाशा बदलामुळे अर्थ बदलतो अशा शब्दांच्या बाबतीत नेमका अर्थ माहीत असणे आवश्यक ठरते. उदा. conform आणि confirm या शब्दांमध्ये गोंधळ उडू शकतो. त्यामुळे प्रश्नातील व पर्यायातील शब्द काळजीपूर्वक वाचणे गरजेचे आहे. व्याकरण मराठीतील विभक्ती प्रत्ययांचे कोष्टक किंवा इंग्रजीमधील काळ व प्रयोगांच्या वाक्यरचनेचे कोष्टक पाठच असायला हवेत. मराठीतील व्याकरण या व्याख्येत जे येते त्या संधी, समास, अलंकार, शब्दांचे प्रकार, काळ, वाक्य पृथ:करण अशा बाबींचा अभ्यासक्रमामध्ये स्वतंत्र उल्लेख केलेला नाही आणि त्यांवर स्वतंत्रपणे प्रश्न विचारण्यास वावही कमी असला तरी वाक्यरचना, वाक्य पृथ:करण या बाबी व्यवस्थित तयार करायला हव्यात. अन्य मुद्दय़ांबाबत नियम व्यवस्थित समजून घेणे आणि त्यांचा काही उदाहरणांमध्ये वापर करून पाहणे पुरेसे आहे. इंग्रजीतील वाक्य रूपांतरणाचे प्रश्न वाक्यरचनेचे नियम पक्के माहीत असतील तर नक्कीच सोडवता येतात. शब्दांचा वापर, काळ, प्रयोग, degrees of comparison याबाबतचे नियम तयार करण्यासाठी उदाहरणांमध्ये वापर करायचा सराव करणे परिणामकारक ठरते. म्हणी आणि वाक्प्रचार म्हणी आणि वाक्प्रचार यावरील प्रश्न सोडविण्यासाठी अवांतर वाचन हा उत्तम उपाय आहे. तयारीच्या काळात अवांतर वाचनासाठी वेळ काढणे शक्य नसेल तर म्हणी, वाक्प्रचार यांचे संकलन किंवा बाजारात उपलब्ध पुस्तक वापरावे. त्यातील म्हणी, वाक्प्रचार वाचून त्यांचा अर्थ समजून घ्यायला हवा. अर्थाची उकल झाली की त्यांचा उदाहरणांमध्ये वापर करणे सोपे होते. उताऱ्याचे आकलन उपलब्ध वेळ आणि उताऱ्याची लांबी तसेच काठीण्य पातळी यांचा विचार करता वेळेचे नियोजन महत्त्वाचे ठरते. उताऱ्याला शीर्षक देणे, उताऱ्यामध्ये स्पष्टपणे सापडतील अशा मुद्दय़ा / वाक्यांवर आधारित असेच प्रश्न विचारलेले दिसतात. त्यामुळे वेळ वाचवण्यासाठी आधी प्रश्न पाहून मग उतारा वाचावा. वाचनावेळी प्रश्नाशी संबंधित वाक्ये अधोरेखित करता येतील. त्यामुळे प्रश्न सोडविताना संबंधित वाक्य पटकन सापडेल. इंग्रजीच्या तयारीसाठी रोजचे पेपर वाचन किंवा इतर कोणतेही इंग्रजी वाचन (व्हॉट्स अ‍ॅप, ट्विटर, इन्स्टाग्राम, फेसबुकवरील पोस्ट्स बिलकूल नाही) उपयोगी ठरेल. मराठी वाचनाची सवय कमी झाली असेल तर वाचनाचा वेग कमी होऊन उत्तरे शोधायला जास्त वेळ लागू शकतो, त्यामुळे परीक्षा द्यायचा निर्णय घेतल्यापासून रोज मराठी वाचन-आकलनाचा सराव सुरू करणे आवश्यक आहे.
