रक्तगट व त्यातील फरक हे कशावर अवलंबून असते हा कुतुहलाचा विषय आहे. अनेकदा रक्तदान करताना, आजारी पडल्यावर अथवा रक्ताची गरज असल्यास ही माहिती महत्त्वाची ठरते.
* मानवी रक्तामध्ये असलेल्या तांबडय़ा रक्तपेशीवरील असलेले विशिष्ट प्रतिजनांमुळे (अ‍ॅन्टिजेन) रक्तगट ठरतो. महत्त्वाचे रक्तगट दोन आहेत. प्रतिजन प्रकार ए आणि प्रतिजन प्रकार बी. यालाच ए रक्तगट आणि बी रक्तगट असे म्हणतात. तांबडय़ा पेशीवर कोणत्याही प्रकारचे प्रतिजने नाहीत म्हणजे रक्तगट ओ. आणि ए व बी या दोन्ही प्रकारची प्रतिजने असल्यास त्याला एबी रक्तगट म्हटले जाते. रक्त हे पेशी आणि रक्तरस म्हणजे प्लाझमा या द्रवांनी बनलेले असते.
*‘ए’, ‘एबी’, ‘बी’ आणि ‘ओ’ असे चार प्रमुख गट असून ‘आरएच’ पॉझिटिव्ह व ‘आरएच’ निगेटिव्ह असे या प्रत्येक गटाचे दोन प्रकार मिळून आठ रक्तगट होतात.
* रक्तगट ही रक्ताच्या वर्गीकरणाची पद्धत आहे. तांबडय़ा रक्तपेशींच्या पटलावरील प्रतिजनांशी (अँटिजेन) रक्तगटाचा संबंध आहे. हे प्रतिजन आनुवंशिक असतात. ही प्रतिजने प्रथिने, कबरेदके, ग्लायकोप्रथिने किंवा ग्लायकोलिपिड (मेदाम्ले) याने बनलेली असतात. रक्तगटाच्या पद्धतीप्रमाणे प्रतिजन कोणत्या रेणूंनी बनलेले असतात हे ठरते.
* रक्तपेशी ए गटातील असल्या म्हणजे रक्तरसामध्ये बी प्रकारच्या प्रतिजनांविरुद्ध प्रतिद्रव्य असते. तसेच बी रक्तगट असल्यास ए प्रकारच्या पेशी विरुद्ध प्रतिद्रव्य रक्तरसामध्ये असते. एबी रक्तगट असल्यास रक्तरसामध्ये प्रतिद्रव्य नसते, पण ओ गटाचे रक्त असल्यास रक्तरसामध्ये दोन्ही ए आणि बी पेशी विरुद्ध प्रतिद्रव्य असते.
* रक्तातील आरएच हेसुद्धा एक प्रतिजनेच असतात. ज्यांच्या रक्तात ते असते त्यांना आरएच पॉझिटिव्ह व नसणाऱ्याला आरएच निगेटिव्ह म्हणतात.
* रक्तगट आनुवंशिक असतात व ते आपल्या शरीरात माता व पित्याकडून येणाऱ्या गुणसूत्रांवर अवलंबून असतात. माता व पिता यांच्या रक्तगटाप्रमाणे त्यांच्या अपत्यांचे रक्तगट असतात किंवा दोघांच्या रक्तगटाच्या एकत्रपणावर अवलंबून असतात. त्यामुळे भावा-बहिणींचा रक्तगट एकच असेल असे नाही.
