कधी कधी आम्ही संसार करतो..

काळाच्या ओघात ‘सुखी’ संसाराच्या व्याख्या बदलू लागल्या आहेत. अनेक ठिकाणी ‘मधु इथे अन् चंद्र तिथे’ अशी संसाराची व्यवस्था मोठय़ा प्रमाणात होऊ लागली आहे. कधी तो दूर जातो तर कधी तिची दूर बदली होते. त्या वेळी ‘कधी कधी’ एकत्र संसार करण्यातली या जोडप्यांची एकटेपणाची दुखरी बाजू घायाळ करते, परंतु त्याच वेळी परिस्थितीशी सामना करून त्यांनी कमावलेला आत्मविश्वासही अचंबित करतो.
पती-पत्नी आणि त्यांची एक किंवा दोन मुलं, ही आजच्या कुटुंबाची व्याख्या. त्याच्याही थोडं पुढे जात या कुटुंबाने एका घरटय़ात उबदारपणे सुरक्षित आयुष्य जगणं म्हणजे सुखी संसार, असा पारंपरिक समज, परंतु काळाच्या ओघात या ‘सुखी’ संसाराच्या व्याख्या बदलू लागल्या. अनेक ठिकाणी ‘मधु इथे अन् चंद्र तिथे’ अशी संसाराची व्यवस्था मोठय़ा प्रमाणात होऊ लागली, अनेकांचे ‘वीक एंड’, ‘मंथ एंड’, ‘इयर एंड’ संसार सुरू झाले. आणि असे ‘कधी कधी’ संसार करत आज अनेक संसार ‘गुण्यागोविंदाने’ नांदत आहेत.
या बदलांना सुरुवात झाली ती पुरुष आणि स्त्रियांच्या जबाबदाऱ्यांमधील बदलांपासून.केवळ एका व्यक्तीच्या पगारावर घर चालत नाही हे सत्य उमगलं. शिवाय स्त्रीनंही आपल्या ज्ञानाचा, शिक्षणाचा उपयोग करून स्वत:चा विकास घडवावा, हेही कारण होतंच. त्यामुळे त्याला साजेशी नोकरी करायची तर ती आपल्या मनासारखी हवी तिथंच आणि हवी तशीच मिळणार याची शाश्वती नाही. शिवाय नोकरीत वरची पदं हवी असली की, मग बदल्या अपरिहार्य ठरू लागल्या. साहजिकच दोघांच्या नोकरीला दिशा फुटू लागल्या किंवा घर एके ठिकाणी आणि नोकरी दुसऱ्या शहरात असेल तर घर म्हणजेच कुटुंब न हलवता पुरुष नोकरीच्या ठिकाणी राहू लागला. कारणं कोणतीही असली तरी ‘माझ्या घरी मी पाहुणी वा पाहुणा’ अशी अनेकांची अवस्था होऊ लागली, तरीही स्वत:च्या आणि विशेषत: मुलांच्या भविष्याचा विचार करून अनेकांनी ती स्वीकारली. अनेक अडचणी असल्या तरी आपापल्या परीनं त्यात स्वत:ला ‘अ‍ॅडजस्ट’ करून घेतलं. जशी सुट्टी मिळेल तसं एकत्र येणं होऊ लागलं. आज अशी अनेक कुटुंबं एकमेकांवर असलेला विश्वास आणि एकमेकांचे करिअर घडविण्यासाठी दाखवलेला समजूतदारपणा याच्या बळावर संसार फुलवत आहेत..
 नाशिकची पद्मजा, पुण्याची सुमेधा, तुळजापूरला राहणारी शर्मिष्ठा, मुंबईची तेजश्री यांच्याशी बोलताना अशा ‘कधी कधी’ एकत्र संसार करण्यातली त्यांची एकटेपणाची दुखरी बाजू घायाळ करते, परंतु त्याच वेळी परिस्थितीशी सामना करून त्यांनी कमावलेला आत्मविश्वासही अचंबित करतो.
पाच-सहा वर्षांपासून मुंबईत राहणारी नाशिकची पद्मजा दर शुक्रवारी दोन दिवसांसाठी घरी जाते. शुक्रवारी लंचटाइममध्ये फारसा वेळ न घालवता टेबलावरच पटकन डबा खाऊन घेते. पटापट कामे आटोपून अर्धा तास लवकर निघून पंचवटी एक्स्प्रेस पकडते.. (नीना कुलकर्णींच्या ‘शेवरी’ चित्रपटाची इथे हमखास आठवण होते.) ‘पंचवटी’ नाशिककडं जाण्यासाठी सुटते आणि पद्मजाच्या मनात दोन दिवसांच्या कामाचं नियोजन सुरू होतं. आठवडय़ाभराचं  दळण तयार करणं, भाजी आणून ठेवणं, मुलांच्या मधल्या वेळच्या भुकेसाठी काही तरी खाऊ बनवणं.. एक ना अनेक. गाडी तिच्या वेगानं पळत असते; पद्मजा मात्र मनानं कधीच आपल्या घरटय़ात पोहोचलेली असते..
पुण्याच्या सुमेधाची कहाणी त्यापुढे जाणारी. तिचा पती परदेशात नोकरीसाठी गेलेला.. एका तपासणीअंती स्तनामध्ये रक्ताच्या गाठी झाल्याचे आढळले आणि तातडीने शस्त्रक्रिया करणे गरजेचे असल्याचे डॉक्टरांनी सांगितले. नवऱ्याला, सुबोधला एवढय़ा तातडीने येणे शक्य नव्हते. मुलाला पाळणाघरात ठेवले. एका मैत्रिणीला सोबत घेऊन ती रुग्णालयात दाखल झाली आणि शस्त्रक्रिया  करून घेतली. ती सांगते, ‘शस्त्रक्रियेनंतर दोन दिवस मी रुग्णालयात होते. फॉर्मवर सह्य़ाही मलाच कराव्या लागल्या. शस्त्रक्रियेनंतर काही दिवसांनी सुबोध आला, पण ज्या क्षणी त्याचं जवळ असणं गरजेचं होतं त्या क्षणाला तो नसल्याचं दु:ख शब्दांपलीकडचं आहे..’ अर्थात घडलेल्या घटनेबद्दल त्यांच्या मनात खंत जरूर आहे, पण एकमेकांबद्दल तक्रार मात्र नाही..
पोलीस अधिकारी असलेल्या शर्मिष्ठा वालावलकरची कहाणी जराशी वेगळ्या वाटेनं जाणारी.. ‘‘आई.. मी परत तुझ्या पोटात राहायला येऊ का गं.. म्हणजे मी कायम तुझ्याजवळ राहीन.. कधीच तुझ्यापासून दूर जाणार नाही..’’ चिमुकल्या वेदांतचे हे निरागस बोल ऐकून शर्मिष्ठाचं मन गहिवरून आलं होतं.. त्या क्षणी तिला वाटलं हे सगळं सोडून द्यावं आणि आपल्या उबदार घरटय़ात परतावं. पण त्याच वेळी पोलीस अधिकारी म्हणून असलेल्या जबाबदारीचं भान येऊन तिने स्वत:ला शांत केलं. शर्मिष्ठा आणि लेखक कमलेश वालावलकर या दोघांची कार्यक्षेत्रं भिन्न आहेत. शर्मिष्ठा तुळजापूरला डीवायएसपी आहेत, तर कमलेश यांचा स्वत:चा व्यवसाय आहे. शर्मिष्ठा यांचे पोलीस अधिकारी होण्याचे स्वप्न वास्तवात आणण्यात कमलेश यांचा मोलाचा सहभाग आहे. कमलेश यांच्याकडे असलेला समजूदारपणा आमच्यातील नात्यासाठी खूप महत्त्वाचा ठरल्याचं शर्मिष्ठा आवर्जून सांगते. ती सांगते, ‘‘वेळेचे बंधन नसलेली माझी नोकरी आणि कमलेश व्यवसायानिमित्त सतत व्यस्त असल्याने आम्ही वेदांतला दोन र्वष आमच्यापासून दूर ठेवलं होतं. पण यामुळे त्याच्या कोवळ्या मनावर परिणाम होऊ लागला. त्याची अवस्था पाहून मी त्याला स्वत:जवळ ठेवण्याचा निर्णय घेतला आहे. यासाठी अर्थात आईची मदत झाली.’’   
मानसोपचारतज्ज्ञ असलेली निष्ठा तिवारी सांगते, ‘‘नोकरीच्या निमित्तानं स्वीकारलेलं हे वेगळं राहणं नको वाटतं, विशेषत: दोघांपकी एकाला बरं नसतं तेव्हा..’’ ती सांगते, ‘‘कामानिमित्तानं मी परदेशी गेले होते तेव्हा इथे नवऱ्याला अपघात झाला. पण त्याने ही गोष्ट मला न कळवण्याची खबरदारी घेण्यास घरच्यांना सांगितले, पण मला कळलंच. साहजिकच मी काम अर्धवट सोडून परतले. नवऱ्याला बघेपर्यंत माझ्या जिवात जीव नव्हता माझ्या..’’
‘‘नवरा-बायकोच्या नात्याचा पाया परस्परांवरील विश्वास आणि समजूतदारपणावर आधारलेला असतो. तसंच एकमेकांबद्दल आणि एकमेकांच्या कामाबाबत आदर असणंही तितकंच आवश्यक असतो,’’ असं मत निष्ठा व्यक्त करते. ती सांगते, ‘‘आम्हां दोघांच्या नात्याचा हा पाया भक्कम आहे आणि त्यामुळेच एकमेकांच्या करिअरबद्दल असलेल्या आदरामुळे घरापासून लांब राहणं आम्ही स्वीकारलं आहे. आमच्या लग्नाला चार र्वष झाली आहेत. फार कमी वेळ एकमेकांच्या सान्निध्यात राहिलो आहोत. तरीदेखील एकमेकांना खूप चांगल्या प्रकारे समजून घेऊ शकतो असं मला वाटतं. वर्षांतून एकदा तरी आमचं रोजचं आयुष्य बाजूला ठेवून काही दिवस एकमेकांच्या सान्निध्यात घालवतोच. त्यांच्यावर पुढचा काळ एकमेकांशिवाय घालवण्याची ऊर्जा मिळते.’’
या साऱ्या जणींकडे पाहिल्यावर नवरा-बायकोच्या नात्यामध्ये एकमेकांना समजून घेणं किती महत्त्वाचं ठरतं हे पटतं.. (हे समजून घेणं एकत्र राहणाऱ्या नवरा-बायकोच्या नात्यांमध्येही अनेकदा का नसतं, हा प्रश्नच आहे.) दोघं एकत्र असल्यावर कामाची जबाबदारी नेमकी कुणाची हा प्रश्न अनेकदा निर्माण होतो, पण वेगवेगळं राहून संसार करणाऱ्या या मत्रिणींना हा प्रश्नच येत नाही, दुसरा पर्यायच नसल्याने घर आणि बाहेरची कामं अशा दोन्ही जबाबदाऱ्या स्वत:लाच निभावायच्या आहेत याची त्यांना जाणीव असते. ते त्यांना पटवून घ्यावंच लागतं. ते स्वीकारायला अनेकींना त्रास होतो, वेळ लागतो, पण स्वीकारलं जातंच.
मुंबई महापालिकेत नोकरी करणाऱ्या तेजश्री सूर्यवंशीचे पतीही नोकरीच्या निमित्तानं घरापासून दूर राहतात. नोकरी, दोन लहान मुलं आणि सासू-सासरे असा सारा व्याप ती एकटी सांभाळते. ती सांगते, ‘‘माझ्या घरातलं वातावरण अगदी पारंपरिक आहे. मला काम करायची सवय असल्याने एकटीवर पडणारा कामाचा ताण फारसा जाणवत नाही. लग्नाच्या वेळी माझे पती आनंद यांनी त्यांच्या नोकरीची संपूर्ण कल्पना दिल्याने आपला नवरा सतत आपल्यासोबत नसणार याची कल्पना होती, पण घरी वयस्कर सासू-सासरे असल्याने मुलांबरोबरच त्यांचीही दुखणी-खुपणी असतात. सासऱ्यांची अँजिओप्लास्टी आणि अँजिओग्राफी करावी लागली. त्यासाठी त्यांना पनवेलहून बॉम्बे हॉस्पिटलला नेणं-आणणं हे सगळं एकटीनं केलं. पाठोपाठ आलेलं सासूबाईंच्या डोळ्यांचं ऑपरेशन तर माझी कसोटी पाहणारंच ठरलं. पण सगळं निभावलं.’’ यातूनच कदाचित तेजश्रीला स्वत:विषयीचा आत्मविश्वास वाढला असावा.
  एकटय़ा राहणाऱ्या स्त्रीकडे बघण्याचा समाजाचा दृष्टिकोन अजूनही निकोप नाही. त्यामुळे किती सजगपणे वावरावं लागतं याचं भान सुमेधाला भल्या-बुऱ्या अनुभवांतून आलं. ती सांगते, ‘‘पुण्यातील एका प्रतिष्ठित शाळेत संस्कारला प्रवेश घेतला होता. संस्कारच्या शिक्षिका मला एकदा म्हणाल्या की, ‘‘तुम्ही घटस्फोटित आहात हे माहिती आहे.. पण ते संस्कारला माहिती नसल्याने माझे बाबा परदेशी असल्याचं तो सांगतो..’’ त्यांना सांगावं लागलं की बाई, खरंच तसं आहे. पण का कुणास ठाऊक त्यांचा ग्रह काही बदलला नाही. काही महिन्यांनी सुबोध घरी आला तेव्हा मी आधी त्याला संस्कारच्या शाळेत पाठवलं. अशा घटनांमुळे खूप अस्वस्थ व्हायला होतं. एकटीनं मुलाला वाढवताना खूप दमछाक होते. हे सगळं सोडून द्यावं असंही कधी कधी वाटू लागतं, पण त्याच वेळी संस्कारच्या भविष्याचा विचार आला की सगळं आपोआप शांत होऊन जातं..’’
 बाकीच्या गोष्टींवर मात केली असली तरी मानसिक पातळीवर कधी कधी एकटेपणाची भावना तीव्रतेने जाणवते. मोबाइल, व्हॉट्सअप, स्काइपसारख्या माध्यमातून बोलता येतं खरं, पण हे सारं म्हणजे दुधाची तहान ताकावर भागवण्यासारखंच आहे’’. सुमेधाच्या या मताशी सहमती दर्शवत सुबोध सांगतो की, ‘‘माझ्या कामाच्या समाधानासाठी आणि संस्कारच्या भविष्यासाठी वेगळं राहाणं आम्ही स्वीकारलं आहे. खरं तर प्रॅक्टिकल राहण्याचा बुरखा आम्ही चेहऱ्यावर ओढून घेतला आहे. पण मनातून खूप वाईट वाटतं.. संस्कार घडत असण्याच्या काळात त्याला माझी गरज आहे पण मी तिथं नाही..  सुमेधाची होणारी धावपळ कळते पण तिला मला मदत करता येत नाही याचं दु:खंही आहेच.. नातेवाईकांच्या लग्न-समारंभासाठी जमेल तेव्हा आम्ही एकत्र जाण्याचा प्रयत्न करतो, पण अनेकदा ते जमत नाही तेव्हा आडून आडून तिरकस बोलणी ऐकावी लागतात. त्याकडे दुर्लक्ष करायचं हे दोघांनी ठरवलंय, त्यामुळं त्याचा फारसा त्रास होत नाही.’’
प्रत्येक गोष्टीच्या जशा नकारात्मक बाजू आहेत तशाच काही सकारात्मकही आहेतच. स्त्रीला एकटं राहावं लागत असल्यामुळे स्वत:च्या क्षमता नेमकेपणानं जोखता येऊ लागल्या. यातूनच एक सक्षम व्यक्ती म्हणून तिची जडणघडण होत आहे.
एकटं  राहावं लागल्याने माझा आणि मुलीमधला आत्मविश्वास वाढल्याचं मंजिरी कोर्डे सांगते. मंजिरीचा नवरा कामानिमीत्त सतत परदेशी असतो. ती म्हणते, ‘‘करिअर घडवायचं असेल तर एकमेकांपासून लांब राहाणं स्वीकारावंच लागतं. पण या निमित्तानं आपल्यातील लपलेल्या क्षमता जाणून घेण्याची संधी मिळते. एकटं राहात असल्याने जगात अधिक सजगपणे वावरायला शिकले. बाबा घरी नसल्याने आपण कसं वागायला हवं याचं भानही मुलीमध्ये आलं.’’ मंजिरीची सरकारी नोकरी, नवऱ्याची सततची फिरतीची नोकरी असल्याने आणि मुलीच्या शिक्षणाचाही प्रश्न असल्याने घर घेऊन एकत्र राहाता आलं नाही. आता मुलगी मोठी झाली आहे. येत्या पाच वर्षांत तिचं शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर मग आम्ही कदाचित एकत्र राहण्याचा विचार करू असंही मंजिरीनं सांगितलं.
वेगळं राहण्यामुळे काही गोष्टी मिळत असल्या तरी आयुष्यात बरंच काही हरवलं असल्याची खंत रेखा पहाडी व्यक्त करते. ‘‘लग्नानंतर अवघ्या वर्षभरात नवऱ्यानं नाशिकला नवीन व्यवसाय सुरू केल्यानं नव्याची नवलाई सरायच्या आधीच आमचे वेगवेगळे संसार सुरू झाले. सुरुवातीला गांगरले पण मी स्वत:ला सावरलं आणि घरालाही.. पण त्यातूनही अनेकदा हा एकटेपणा खायला उठतो.. मुलांचा किलबिलाट कानी पडतो आणि एकाकीपणा निघून जातो.. या वेगळं राहण्यामुळे दोन्ही मुलांच्या जन्मासारख्या महत्त्वाच्या क्षणांचा आनंद आम्हाला एकत्रितरित्या घेता आला नाही. प्रसंग निघून गेलेत तरी सल मनात कायम आहेच..’’
घरापासून दूर राहणाऱ्या पुरुषांच्या वेदना तर आणखीनच निराळ्या असल्याचं श्रीकांत यांच्याशी बोलताना जाणवलं..  घर एकीकडं आणि नोकरी दुसरीकडं, किंवा नोकरीसाठी घरापासून दूर राहणं ही विचारपूर्वक स्वीकारलेली वस्तुस्थिती असली तरी ती आनंदानं स्वीकारलेली नसते. यातली सगळ्यात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे तुम्ही वयाच्या कोणत्या टप्प्यावर हे स्वीकारलेलं असतं हेही तितकच महत्त्वाचं असतं. लग्नाआधी एकटं असताना नोकरीच्या निमित्तानं जगाच्या पाठीवर कुठंही जाण्याची तयारी अनेकांची असते. त्यावेळी करिअर हीच सगळ्यात महत्त्वाची किंवा प्राधान्याची गोष्ट असते. श्रीकांत सांगतात, ‘‘माझ्याबाबतीत बोलायचं तर नोकरीसाठी घरापासून दूर जाण्याचा निर्णय वयाच्या चाळिशीत घेतला. कामाचं मानसिक समाधान ही खूप महत्त्वाची बाब असते. छोटय़ा शहरातील संधीच्या मर्यादा विचारात घेऊन सांगलीसारखं शहर सोडून मुंबईचा पर्याय निवडला. अर्थात मुलं मोठी असताना आणि नोकरीच्या ठिकाणी सगळं ठाकठीक चाललं असताना घेतलेला हा माझ्यासाठी खरं तर धाडसी, पण इतरांच्या दृष्टीनं मूर्खपणाचा होता. अर्थात नोकरीच्या ठिकाणी कुटुंब हलवणं फारसं अवघड नव्हतं, परंतु मुंबईचा काहीच अंदाज नसताना तिथं कुटुंबाला हलवणं मनाला पटत नव्हतं. म्हणून आधी एकटय़ानंच तिथे जाण्याचा निर्णय घेतला. नव्या ठिकाणी कुटुंबीयांनाही परकं वाटायला नको. आधी आपण पाय रोवून उभे राहू. मुंबईतल्या कामाचा आत्मविश्वास मिळवू, अशी त्यामागची धारणा होती. अर्थात हा निर्णय कुटुंबीयांना फारसा रुचणारा, आवडणारा नव्हता, तरीही तो मान्य करण्यावाचून पर्याय नव्हता. मोबाइलच्या माध्यमातून सतत संपर्कात राहता येत असल्यामुळे कुटुंबापासून दूर असल्याचं जाणवत नाही हे खरं, पण नेहमी नेहमी हॉटेलात जेवताना घरची आठवण हमखास येत असते. वयाच्या या टप्प्यावर असं एकटय़ानं रोज हॉटेलमध्ये जाऊन जेवण्यातलं कारुण्य स्वत:लाच अस्वस्थ करून सोडतं.. असं एकटं राहून काही ‘कमावता’ येतं का, या प्रश्नाचं उत्तर सहज देता येत नाही. ते काळाच्या ओघातच  मिळतं. गमावलेल्या बाबींची यादी मात्र खूप असते. कुटुंबासोबतचे अनेक सुख-दु:खाचे क्षण गमावले. मुलांच्या भावविश्वापासून दूर राहिल्यामुळं त्यांच्याबरोबर जगण्यातला आनंद गमावला तो गमावलाच. आई-वडिलांना आणि आई-वडिलांची सतत काळजी राहिली आणि आपण त्यांच्याजवळ नाही ही बोचणीही सतत राहतेच. असं सगळं असलं तरीही आजच्या जगात जगण्याच्या नव्या वाटा धुंडाळणं अपरिहार्य ठरलेलं आहे. ’’
पण  हे कमावणं आणि गमावणं.. काय असतं, हे सांगताना सुमेधा सांगते, ‘‘संध्याकाळच्या कातरवेळी अनेकदा एकटेपणा जाणवतो, आपल्या हक्काच्या माणसाची साथ हवीशी वाटते.. अशा वेळी आपल्याजवळ कुणीच नसतं या भावनेनं मन सरभर होतं..’’ मनात येणाऱ्या विचारांचे काहूर आपण कशात तरी मन गुंतवून शमवू शकतो, पण शरीराचं काय.. मनाप्रमाणं त्याच्याही गरजा असतातच ना.. मग त्याचं काय करायचं, त्याला कसं सामोरे जायचं.. कारण यातून अनेक समस्या उद्भवण्याची शक्यता निर्माण झाल्याने शेवटी त्याचं उत्तर शोधण्यासाठी तिनं स्त्रीरोगतज्ज्ञाला गाठलं. त्यांनी सांगितलं, ‘‘तुम्ही निसर्गाच्या विरुद्ध जाऊन वागत आहात त्यामुळे हे प्रॉब्लेम तर येणारच.. ते तुम्हाला स्वीकारावेच लागणार, सहन करावे लागणार आहेत..’’
..प्रत्येक जोडप्याची, प्रत्येक व्यक्तीची कहाणी वेगळी. कौटुंबिक परिस्थिती वेगळी. अशा प्रवासात प्रत्येकाला भेडसावणाऱ्या समस्या बऱ्याचशा सारख्या.. काही व्यक्त तर काही अव्यक्त. बदलत्या काळानुसार कुटुंब पद्धतीमध्ये बदल घडून आले. करिअर घडवताना घरापासून दूर राहणंही स्वीकारलं गेलं. हे स्वीकारताना नवरा-बायकोच्या जबाबदाऱ्यांमध्ये बदल घडून आले. स्त्री कुटुंबापासून दूर राहात असेल तर तिची घरातली भूमिका पुरुष निभावत आहे तर घरापासून दूर राहणाऱ्या पुरुषाच्या जबाबदाऱ्या स्त्री पार पाडते आहे. परस्परांमधला विश्वास, प्रेम आणि आदर या पायावर हे ‘वीकएंडचे संसार’ फुलत आहेत. या सगळ्यांमध्ये एक समान सूत्र ठळकपणे जाणवते. ते म्हणजे एकटं राहून स्त्रिया आत्मनिर्भर झाल्यात. स्वत:चेच नव्हे तर कुटुंबांच्या पातळीवरचे मोठे निर्णयही त्या घेऊ लागल्यात, त्या त्या निर्णयाची अंमलबजावणी करायला लागल्या आहेत. स्त्रियांच्या आत्मनिर्भरतेचा, निर्णयक्षमतेचा एक वेगळाच आणि एक सकारात्मक बदलाचा पलू यानिमित्तानं पुढे येत आहे.
परिस्थितीचा रेटाच असा आहे की, आपल्या अवतीभवती अशा संसारांची संख्या दिवसेंदिवस वाढत आहे. खूप धावपळ होते. दोघांचीही. कुटुंबातले इतर लोक त्या धावपळीकडे थोडेसे सहानुभूतीने, करुणेने पाहतात. काय गरज आहे अशा ओढाताणीची, असे प्रश्नही आधीच्या पिढीतले लोक उपस्थित करतात. गरजा मर्यादित ठेवाव्यात, काटकसरीनं राहावं, असे सल्लेही दिले जातात. परंतु अनेकदा तो अपरिहार्य निर्णय असतो. मग अशा कधी कधी एकत्र राहायला मिळण्यात आनंद शोधण्याची, नात्यांमधला जिव्हाळा टिकवण्यासाठीची या जोडप्यांची धडपड पाहिली की लक्षात येतं, हीच जोडपी आपल्या मागून येणाऱ्या नव्या जोडप्यांना जगण्याचा मार्ग दाखवणारी आहेत, उसळणाऱ्या समुद्रात अविचल राहणाऱ्या दीपस्तंभासारखी.
amita.bade@expressindia.com