चीन, हाँगकाँग-सिंगापूरमध्ये पुन्हा करोनाचा फैलाव; जेएन-१ व्हेरिएंटवर करोना लस प्रभावी आहे का? याचा भारताला धोका किती?

आशियाई देशांमध्ये झपाट्याने वाढती रुग्णसंख्या

एकट्या सिंगापूरमध्ये मे २०२५ च्या सुरुवातीला रुग्णांची संख्या झपाट्याने वाढली आणि १४,००० हून अधिक रुग्णांची नोंद करण्यात आली. एप्रिलच्या अखेरच्या आठवड्यात हा आकडा ११,१०० होता. संसर्ग झालेल्या रुग्णांचे रुग्णालयात दाखल होण्याचे प्रमाणही वाढले आहे, परंतु, असे असले तरी अद्याप अतिदक्षता विभागात (आयसीयू) रुग्णांना दाखल करण्याचे प्रमाण कमी आहे. सध्याचा नवीन प्रकार जास्त संक्रमित किंवा गंभीर आहेत, अशी कोणतीही माहिती अधिकाऱ्यांनी दिलेली नाही. रोगप्रतिकार शक्ती कमी झाल्यामुळे ही वाढ होऊ शकते, असा अंदाज आहे.

सध्या एलएफ-७ व एनबी १.८ हे या प्रसारामागील प्रचलित प्रकार आहेत. हे दोन्ही प्रकार जेएन-१चे उपप्रकार आहेत. नवीन जेएन-१ सब-व्हेरियंट हा कोरोना व्हायरसच्या ओमायक्रॉन व्हेरियंटचा उपप्रकार आहे. आशियातील काही भागांमध्ये रुग्णसंख्येत वाढ झाली आहे. मात्र, सध्या तरी भारतीय आरोग्य अधिकाऱ्यांनी स्थानिक पातळीवर वाढीची नोंद केलेली नाही. आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाच्या म्हणण्यानुसार, १९ मे २०२५ पर्यंत देशात ९३ सक्रिय कोविड-१९ प्रकरणे आहेत. मुंबईत काही कोविड प्रकरणांची नोंद करण्यात आली आहे. परंतु, नव्या लाटेचे कोणतेही संकेत नाहीत. परंतु, आरोग्य अधिकाऱ्यांनी विशेषतः भारताशेजारील देशांमध्ये संसर्ग वाढत असल्याने सतर्क राहण्याचा सल्ला दिला आहे.

जेएन-१ व्हेरिएंट किती घातक?

जेएन-१ व्हेरिएंट हा ऑगस्ट २०२३ मध्ये ओळखल्या गेलेल्या ओमिक्रॉन बीए-२.८६ चा उपप्रकार आहे. डिसेंबर २०२३ मध्ये जागतिक आरोग्य संघटनेने या प्रकाराला इंटरेस्ट व्हेरिएंट म्हटले आहे. बीए-२.८६ चा उपप्रकारअसलेल्या जेएन-१ ने अतिरिक्त एक किंवा दोन उत्परिवर्तनांद्वारे अधिक कार्यक्षमतेने प्रसारित करण्याची क्षमता विकसित केली आहे. जेएन-१ आता अधिक प्रभावीपणे पसरण्यासाठी विकसित झाला आहे, असे मेरीलँड येथील जॉन्स हॉपकिन्स विद्यापीठाने सांगितले आहे. हे विद्यापीठ करोना काळात कोविड-१९ डेटासाठी सर्वांत विश्वासार्ह जागतिक स्रोतांपैकी एक ठरले आहे. जेएन-१ हा प्रकार चारही जागतिक आरोग्य संघटनांच्या प्रदेशांमध्ये सर्वांत सामान्य SARS-CoV-2 चा प्रकार राहिला आहे. त्यामध्ये पश्चिम पॅसिफिक प्रदेशात (डब्ल्यूपीआर) ९३.९ टक्के, आग्नेय आशिया प्रदेशात (एसईएआर) ८५.७ टक्के, युरोपियन प्रदेशात (ईयूआर) ९४.७ टक्के व अमेरिका प्रदेशात (एएमआर) ९३.२ टक्के, अशी आकडेवारी आहे.

जएन-१ वर सध्याच्या कोविड-१९ लसी काम करतील का?

अनेक अभ्यासांवरून असे दिसून आले आहे की, जेएन-१ हा प्रकार रोगप्रतिकार शक्तीसाठी निष्क्रिय करणे अधिक कठीण आहे. जिवंत विषाणू आणि प्रयोगशाळेत तयार केलेल्या स्यूडो-व्हायरस या दोन्हींचा समावेश असलेल्या संशोधनातून असे दिसून आले आहे की, लसीकरण केलेल्या किंवा पूर्वी संक्रमित व्यक्तींकडून मिळालेल्या अँटीबॉडीज पूर्वीच्या प्रकारांच्या तुलनेत जेएन-१ ला रोखण्यात कमी प्रभावी आहेत.

एक्सबीबी १.५ मोनोव्हॅलेंट बूस्टर, विशेषतः ओमिक्रॉनच्या एक्सबीबी १.५ सबव्हेरियंटला लक्ष्य करण्यासाठी डिझाइन केलेली कोविड-१९ लस, जेएन-१ प्रकाराविरुद्ध वापरण्याचे अनेक अभ्यासांमधून दर्शविले गेले आहे, असे जागतिक आरोग्य संघटनेचे म्हणणे आहे. बूस्टर लस शरीराची अँटीबॉडी प्रतिक्रिया वाढवते आणि जेएन-१ संसर्ग रोखण्यात त्याची प्रभावीता १९ टक्के ते ४९ टक्क्यांपर्यंत असते. जगभरात अनेक एक्सबीबी १.५ मोनोव्हॅलेंट कोविड १९ लसी उपलब्ध आहेत. त्यामध्ये पीफायझरची कॉमिरनेटी लस आणि मॉडर्नाच्या स्पाइकव्हॅक्स लसीचा समावेश आहे. दोन्ही लसी अमेरिका, युरोपीय युनियन, कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया आणि इतर देशांमध्ये मंजूर करण्यात आल्या आहेत. नोव्हॅक्सच्या व्हॅक्सोविडला युरोपीय युनियनने मंजुरी दिली आहे आणि झेपोमेरमला जपान व युरोपीय युनियनमध्ये मंजूर मिळाली आहे.

एक्सबीबी १.५ मोनोव्हॅलेंट बूस्टर लस भारतात उपलब्ध आहे का?

मे २०२५ पर्यंत कोवोव्हॅक्सएक्सबीबी १.५ नोव्हॅलेंट बूस्टर ही भारतातील एकमेव कोविड-१९ लस आहे, जी विशेषतः ओमीक्रॉन एक्सबीबी १.५च्या उपप्रकाराला लक्ष्य करण्यासाठी अद्ययावत करण्यात आली आहे.

जेएन-१ व्हेरिएंटची लक्षणे काय?

जेएन-१ चा संसर्ग झालेल्यांमध्ये इतर कोविड-१९ प्रकारांसारखीच लक्षणे दिसून येतात. घसा खवखवणे, ताप, वाहणारे किंवा बंद नाक, कोरडा खोकला, थकवा, डोकेदुखी, चव किंवा वास कमी होणे, स्नायू दुखणे, डोळ्यांच्या बुबुळाच्या पुढील भागाचा दाह, अतिसार व उलट्या ही प्रमुख लक्षणे आहेत. काही प्रकरणांमध्ये, तीव्र थकवादेखील जाणवू शकतो. श्वास घेण्यास त्रास होणे, हे एक गंभीर लक्षण आहे आणि त्वरित वैद्यकीय मदतीची आवश्यक असते. बहुतेक सौम्य प्रकरणे घरी काळजी घेऊन ठीक केली जाऊ शकतात. कारण- संसर्गाची तीव्रता व्यक्तीचे आरोग्य व प्रतिकारशक्ती यांवर जास्त अवलंबून असते. लसीकरण आणि पूर्वीच्या संसर्गामुळे जेएन-१ चा संसर्ग होण्याची शक्यता कमी आहे.