Tiger love story: महाराष्ट्राच्या वाघाने प्रेमासाठी थेट घेतली तेलंगणात उडी; ही फक्त प्रेमकथा नाही, तर आहे निसर्ग आणि संवर्धनाची गाथा!

वाघाची सफर

तेलंगणातील आदिलाबाद परिसरातील जंगलांमध्ये एका वाघाने आपल्या अद्भुत सफरीने सर्वांचे लक्ष वेधून घेतले. या वाघाने महाराष्ट्रातील प्राणहिता नदीवरून मोठी उडी घेतली आणि कागजनगर वन विभागाच्या वाघांच्या कॉरिडॉर क्षेत्रात प्रवेश केला, त्याने फक्त प्रेम मिळवण्यासाठी हा प्रवास केला.

खडतर प्रवास

प्रेम सर्व अडथळ्यांवर मात करू शकतं आणि या नर वाघाने ते खऱ्या अर्थाने सिद्ध केलं आहे. स्थानिक वनविभाग अधिकारी सुशांत सुक्तेव यांनी द न्यू इंडियन एक्सप्रेसशी बोलताना सांगितले की, “वाघ प्रजनन हंगामात म्हणजे वसंत ऋतूमध्ये जोडीदार, अन्न आणि पाण्याच्या शोधात अनेकदा प्राणहिता नदी पार करतात. काही वाघ तिथे थोड्या काळासाठी स्थायिकही होतात.

वाघांचा कॉरिडॉर (कागजनगर परिसर)

ही फक्त एका वाघाची प्रेमकथा नाही, तर ही गोष्ट पर्यावरण आणि संवर्धनाचं महत्त्व अधोरेखित करते. या घटनेतून हेही स्पष्ट होतं की, वाघ का महत्त्वाचे आहेत आणि ‘सेव्ह द टायगर’ हे घोषवाक्य का आवश्यक आहे. कागजनगर परिसर हा महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्पातून तेलंगणाच्या जंगलांकडे स्थलांतर करणाऱ्या वाघांसाठी महत्त्वाचा मार्ग आहे. हा वाघांचा स्थलांतर कॉरिडॉर या प्रजातीच्या मुक्त हालचालींसाठी अत्यंत गरजेचा आहे आणि हीच कथा अशा नैसर्गिक मार्गांच्या पर्यावरणीय आणि जैविक महत्त्वावर प्रकाश टाकते.

मार्ग आणि प्रजनन हंगाम

या वाघाने आपल्या प्रेमाच्या शोधाची सफर महाराष्ट्रातील चंद्रपूर जिल्ह्यातील कन्हाळगाव वन्यजीव अभयारण्यातून सुरू केली. सुमारे ४०-५० किलोमीटरचा प्रवास केल्यानंतर त्याने करजेली रेंजमधील इत्यखाल पहाड जंगलातून तेलंगणात प्रवेश केला.

पण त्याचा प्रवास इथेच थांबला नाही. हा चार पायांचा नायक पुढे कोमाराम भीम आसिफाबाद जिल्ह्यातील कागजनगर कॉरिडॉरपर्यंत चालत राहिला. वनअधिकारी त्याच्या हालचालींवर सतत लक्ष ठेवतं आहेत. त्याच्या हालचालींचं निरीक्षण करण्यासाठी अनेक कॅमेरे लावले गेले. तसेच ग्राउंड पॅट्रोल टीम्स ही सक्रिय असून या टीम्स त्याच्या पावलांचे ठसे आणि प्रवासाचा मार्ग बारकाईने अभ्यासत आहेत. वाघांचा प्रजनन हंगाम ऑक्टोबरपासून डिसेंबरपर्यंत असतो. जंगलाच्या परिसरातील गावांतील स्थानिक लोकही सतर्क आहेत. कारण वाघ मानवी वस्तीत शिरल्यास जनावरांचे नुकसान होण्याची शक्यता असते.

दरम्यान, जंगलाच्या काही भागात पुनरुज्जीवनाचं काम सक्रियपणे सुरू आहे. कागजनगर विभागात अधिकारी पूर्वी अतिक्रमण झालेल्या सुमारे २,२०० एकर जमिनीवर वृक्षारोपण करत आहेत. हा कॉरिडॉर महाराष्ट्र आणि तेलंगणाच्या सीमेवर वसलेला समृद्ध प्रदेश आहे. हा भाग आदिवासी संस्कृती, परंपरा आणि निसर्गसंपन्नतेसाठी ओळखला जातो.

कॉरिडॉरचे भौगोलिक महत्त्व व पार्श्वभूमी

प्राणहिता नदी ही महाराष्ट्रातील गडचिरोली/चंद्रपूर भागातून येऊन तेलंगणाच्या आदिलाबाद (आता कोमराम भीम आसिफाबाद) जिल्ह्याजवळील सीमा ओलांडते. या सीमाभागाच्या जंगलांमध्ये आणि नदीच्या काठी मोठ्या मांसाहारी प्राण्यांसाठी स्थलांतर मार्ग निर्माण झाले आहेत. वाघांसह इतर मोठे मांसाहारी प्राणी जसे की, चितळ, सिंग, आदिवासी प्राणी या मार्गांचा वापर करून विविध ठिकाणी स्थलांतर करतात. या कॉरिडॉरमुळे प्राणीसृष्टीतील जीननिरंतरता (genetic continuity) राखली जाते.

कुंकू-वाघोबा

२०१८ साली महाराष्ट्रातील ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्पातील एका नर वाघाने मेळघाटच्या दिशेने तब्बल १२० किमी प्रवास केला. वनाधिकाऱ्यांनी त्याला ‘वाघोबा’ आणि त्याच्या समोर आलेल्या मादीला ‘कुंकू’ असं नाव दिलं. तो नर वाघ आपल्या जोडीदाराच्या शोधात होता आणि काही काळ या परिसरात दोघांनी एकत्र वास्तव्यही केलं. ही घटना सेटेलाइट कॉलर डेटामध्ये अधिकृतरीत्या नोंदली गेली आहे.

पेंच-नागझिराचे रोमिओ-जुलियट

२०१६ साली पेंच टायगर रिझर्व्ह (मध्य प्रदेश) मधील एका नर वाघ आणि नागझिरा-अंबाबरवा (महाराष्ट्र) येथील वाघिणीने एकमेकांच्या सीमेत प्रवेश केला होता. स्थानिकांनी या जोडीला प्रेमाने रोमिओ-जुलियट ऑफ सेंट्रल इंडिया असं नाव दिलं होतं. या जोडीने अनेक दिवस एकत्र राहून संकरण केले आणि त्यांच्यामुळे या क्षेत्रातील वाघसंख्या वाढली होती.

रामगड-रणथंबोरचा टी-91: प्रेमासाठी नदी ओलांडणारा वाघ

राजस्थानातील रणथंबोर टायगर रिझर्व्हचा टी-91 नावाचा वाघ आपल्या जोडीदाराच्या शोधात रामगड-विषधारी अभयारण्यात गेला. त्याने प्रवासादरम्यान चंबळ नदी पोहून पार केली. हे अत्यंत दुर्मिळ दृश्य कॅमेऱ्यात कैद झालं होतं. या घटनेनंतर वनाधिकाऱ्यांनी या वाघासाठी नवा कॉरिडॉर सुरक्षित करण्याची मोहीम हाती घेतली.

बोर टायगर रिझर्व्हचा ‘जय’: महाराष्ट्रभर फिरणारा सुपरवाघ

‘जय’ नावाचा प्रसिद्ध नर वाघ बोर टायगर रिझर्व्ह (वर्धा) येथून नागपूर, चंद्रपूर, अमरावती आणि तेलंगणा सीमांपर्यंत प्रवास करायचा. २०१३ ते २०१५ दरम्यान त्याने सुमारे ३०० किमी अंतर पार केलं. असा प्रवास करणारा हा वाघ पहिला ठरला. त्याचा प्रवास ट्रॅकिंग कॉलरमुळे पूर्ण नोंदवला गेला. ‘जय’ आपल्या जोडीदाराच्या शोधात होता आणि तो भारतातील रोमँटिक टायगर म्हणून प्रसिद्ध झाला.