भारताचे राफेल विरुद्ध पाकिस्तानचे एफ – १६… लढाऊ विमानांच्या लढाईत सरस कोण?

अत्याधुनिक राफेल

कारगिल युद्धात बहुचर्चित बोफोर्स तोफांची प्रहारक क्षमता सिद्ध झाली होती. त्याच प्रकारे सिंदूर मोहिमेच्या पार्श्वभूमीवर, भारतीय हवाई दलाच्या राफेल बहुउद्देशीय लढाऊ विमानांची कामगिरी उजळून निघाली. फ्रेंच बनावटीचे राफेल ४.५ व्या पिढीतील लढाऊ विमान म्हणून गणले जाते. हवाई दलाच्या ताफ्यातील राफेल हे सर्वात प्रगत लढाऊ विमान आहे. भारताच्या राफेलमध्ये १३ विशिष्ट सुधारणा करण्यात आल्या. आधुनिक रडार प्रणालीने सुसज्ज विमानात इलेक्ट्रॉनिक युद्ध प्रणाली सामाईक केली आहे. लांब पल्ल्याची आकाशातून आकाशात मारा करणारी बहुउद्देशीय क्षेपणास्त्रे तसेच पर्वतीय क्षेत्रासह कोणत्याही भूभागात भुयारांसारखी ठिकाणे नष्ट करणारे हॅमर क्षेपणास्त्र, गायडेड बॉम्ब आदी शस्त्रास्त्रे वाहून नेता येतात. सिंदूर मोहिमेत राफेलच्या माध्यमातून वापरलेली स्कॅल्प क्रूझ क्षेपणास्त्रे आणि हॅमर बॉम्बसारख्या शस्त्रांनी अचूकतेसह प्रहारक्षमताही सिद्ध केली.

उत्तम रणनीतीने प्रतिकार

सीमेवरील बदलत्या परिस्थितीत संख्यात्मकतेऐवजी भारतीय हवाई दलाने उत्तम रणनीतीने प्रतिकाराचे धोरण ठेवले आहे. सिंदूर मोहिमेत तेच अधोरेखित झाले. हवाई दलाकडे अत्याधुनिक राफेल, बहुउद्देशीय सुखोई, मिग श्रेणीतील विविध प्रकार, जॅग्वार, मिराज – २००० आदी लढाऊ विमानांचा ताफा आहे. चीन आणि पाकिस्तान अशा दुहेरी धोक्यांचा सामना करण्यासाठी हवाई दलास ४२ तुकड्या किंवा स्क्वाड्रन्स मंजूर आहेत. मात्र सध्या ३१ तुकड्या आहेत. आगामी काळात तेजसच्या १० तुकड्या स्थापण्याचे नियोजन आहे. पहलगाम हल्ल्यानंतर भारतीय सैन्यदलांनी नऊ ठिकाणी अचूक क्षेपणास्त्र हल्ले केले. यातील चार पाकिस्तानात तर, पाच पाकव्याप्त काश्मीरमध्ये होते. आरोग्य केंद्राच्या नावाखाली दहशतवादी छावण्या सुरू असल्याच्या गुप्तचर माहितीच्या आधारे हवाई दलाने लक्ष्य निश्चित केल्याचे सांगितले जाते.

एफ – १६ च्या वापरावर मर्यादा

पाकिस्तानला अमेरिकेकडून मिळालेली एफ – १६ लढाऊ विमाने प्रभावी असली तरी त्यांच्या वापरावर निर्बंध आहेत. सुमारे ८५ विमानांच्या ताफ्याला आर्थिक अडचणी आणि अमेरिकेच्या देखरेखीमुळे आव्हानांना तोंड द्यावे लागते. त्यामुळे कार्यात्मकता मर्यादित होते. एफ – १६ हे पाकिस्तानचे प्रमुख बॉम्बफेकी विमान आहे. दोन किंवा अधिक विमानांच्या जवळून होणाऱ्या हवाई लढाईत (डॉग फाईट) ते उत्तम कामगिरी करते. एआयएम-१२०सी ५ क्षेपणास्त्रांनी ते सुसज्ज आहेत. परंतु, त्यात राफेलच्या प्रगत इलेक्ट्रॉनिक युद्ध व बीव्हीआर क्षमतांचा अभाव आहे. दहशतवाद विरोधात लढाईसाठी मिळालेल्या आयुधांचा पाकिस्तान भारताविरोधात वापर करीत असल्याचा इतिहास आहे. पुलवामा दहशतवादी हल्ल्यानंतर भारतीय हवाई दलाने बालाकोट येथील दहशतवादी तळांवर हल्ले केले होते. पाकिस्तानने प्रत्युत्तरादाखल एफ – १६ विमाने भारतीय लष्करी आस्थापनांना लक्ष्य करण्यासाठी तैनात केली. मध्यंतरी अमेरिकेने पाकिस्तानला एफ – १६ कार्यरत राखण्यासाठी ४५ कोटी डॉलरची लष्करी सामग्री पुरविण्याचा निर्णय घेतला होता. तेव्हा भारताने विरोध केला होता.

जेएफ – १७ वर मदार, पण…

पाकिस्तान आणि चीनने संयुक्तपणे विकसित केलेले जेएफ – १७ थंडर हे पाकिस्तानी हवाई दलाचा कणा मानले जाते. बहुद्देशीय असूनही जेएफ – १७ हे राफेलच्या तुलनेत कामगिरी व संवेदक मर्यादा असणारे हलके एकल इंजिन विमान आहे. नवीनतम प्रकारात रडार व विमानशास्त्र प्रणालीत सुधारणा केली गेली. परंतु, ते शस्त्रसांभार वाहून नेण्याची क्षमता व चकमकीच्या हवाई क्षेत्रात तग धरण्यात राफेलपेक्षा मागे आहे.

हवाई शक्ती मानांकन

वर्ल्ड डिरेक्टरी ऑफ मॉर्डर्न एअरक्राफ्टच्या जागतिक हवाई शक्ती मानांकनानुसार तब्बल १६४५ सक्रिय लढाऊ विमाने, हेलिकॉप्टर्स, मालवाहू व प्रशिक्षण विमाने बाळगणारे भारतीय हवाई दल जागतिक क्रमवारीत सहाव्या क्रमांकावर आहे. पाकिस्तानी हवाई दलाकडे ८०० विमाने, हेलिकॉप्टर व मालवाहू विमाने असून तो जागतिक क्रमवारीत १८ व्या स्थानी आहे. कोणत्याही हवाई दलाचे सामर्थ्य संख्यात्मक आकारमानावर ठरत नाही. तर ते कार्यक्षमता, लढाऊ शक्ती, पुरवठा व्यवस्थेतील पाठबळ, आधुनिकीकरण, तत्परतेने हल्ल्याची व संरक्षणाची क्षमता आदी निकषांवर जोखले जाते. भारत या दोन्ही आघाड्यांवर सध्या पाकिस्तानपेक्षा सरस आहे. पण भारताचे उद्दिष्ट केवळ पाकिस्तानपेक्षा सरस राहणे इतके मर्यादित नाही. चीनचे हवाई सामर्थ्य भारतापेक्षा कितीतरी अधिक आहे. शिवाय पाकिस्तान आणि चीन यांच्या एकत्रित हल्ल्याची संभाव्यता गृहित धरून हवाई दलाने तयारी चालवली आहे. ती वाटचाल अजूनही प्रगतीपथावर आहे.