वाइनच्या विक्रीत घट, गेल्या ६० वर्षांतील सर्वात निचांक पातळी, नेमकी कारणं काय?

२०१९-२०२० च्या कालावधीपासून वापरात १२ टक्क्यांनी घट झाली आहे. ही घट तात्पुरती नव्हती. वाइनचा सर्वांत मोठा ग्राहक देश असलेल्या अमेरिकेत २०२४ मध्ये ५.८ टक्क्यांनी घट झाली, जी ३३.३ दशलक्ष हेक्टोलिटरपर्यंत पोहोचली. दरम्यान, जागतिक वाइन बाजारपेठ असलेल्या युरोपमध्ये २.८ टक्क्यांनी घट झाली. उद्योगाच्या पारंपरिक आधारस्तंभांपैकी एक असलेल्या फ्रान्समध्ये देशांतर्गत वाइनच्या वापरात ३.६ टक्क्यांनी घट झाली. याउलट स्पेन आणि पोर्तुगाल हे काही मोजक्या देशांमध्ये वाइन विक्रीच्या घसरणीत किरकोळ वाढ झाल्याचे दिसून आले.

वाइन विक्री घटण्यामागचं कारण काय?

वाइनचा वापर कमी झाला असला तरी २०२४ मध्ये वाइन उत्पादनातही मोठी घट होऊन, ते २२५.८ दशलक्ष हेक्टोलिटर एवढे झाले. ही घट ६० वर्षांमधील सर्वांत जास्त उत्पादनातील घट होती. मागील वर्षांच्या तुलनेत ४.८ टक्क्यांची घट ही हवामानाशी संबंधित विविध समस्यांमुळे झाली. काही प्रदेशांतील उत्पादनात अतिवृष्टी किंवा तीव्र दुष्काळ या परिस्थिती कारणीभूत ठरतात. हवामानातील या बदलांमुळे द्राक्षशेती संकटात सापडली आहे.
फ्रान्सचे वाइन उत्पादन २३ टक्क्यांनी घसरून फक्त ३६.१ दशलक्ष हेक्टोलिटर झाले. १९५७ नंतरचे हे सर्वांत कमी उत्पादन होते. यूएसमध्येही उत्पादनात मोठी घट झाली. १७.२ टक्क्यांनी घट होऊन ते २१.१ दशलक्ष हेक्टोलिटर एवढे झाले. ही घट दीर्घकाळ राहिलेल्या उष्णतेच्या लाटेमुळे झाली होती. असं असताना इटलीने ४४ दशलक्ष हेक्टोलिटरसह जागतिक उत्पादक म्हणून आपले स्थान कायम ठेवले. एकूण जागतिक उत्पादन इंटरनॅशनल ऑर्गनायझेशन ऑफ वाइन अँड वाइन यांनी वर्तविलेल्या नोव्हेंबर २०२३ मध्ये २२७-२३५ दशलक्ष हेक्टोलिटरच्या अंदाजापेक्षा कमी होते. द्राक्ष बागेखालील एकूण क्षेत्र ०.६ टक्क्याने कमी होऊन ७.१ दशलक्ष हेक्टर झाले. द्राक्ष बागेची व्यापकता घटण्याचे हे सलग चौथे वर्ष आहे. जगातील सर्वाधिक उत्पादन घेणाऱ्या सात राष्ट्रांपैकी फक्त इटलीनेच ०.८ टक्का एवढे द्राक्ष बागेचे क्षेत्र वाढवले.

व्यापार युद्धाबाबत काय?

पर्यावरणीय आव्हानांव्यतिरिक्त वाढते उत्पादन आणि किरकोळ किमतीमुळे वाइन क्षेत्र आर्थिक तणावात आहे. ओआयव्हीने नमूद केले आहे की, २०१९-२०च्या तुलनेत प्रति बाटली सरासरी किंमत अंदाजे ३० टक्क्यांनी वाढली आहे. त्यामुळे ग्राहकांवरदेखील जास्त खर्चाचा भार पडला आहे. आंतरराष्ट्रीय व्यापारावरही त्याचा परिणाम झाला. २०२४ मध्ये जागतिक निर्यात ९९.८ दशलक्ष हेक्टोलिटर नोंदवली गेली. ही आकडेवारी मागील वर्षाच्या आकडेवारीशी जुळणारी होती. मात्र, पाच वर्षांच्या सरासरीपेक्षा पाच टक्क्यांनी कमी होती. २०१० नंतरची ही सर्वांत कमी निर्यात होती. आंतरराष्ट्रीय वाइन उद्योग ३५ हजार नऊ कोटीपर्यंत पोहोचला. अमेरिका वाइनचा सर्वांत मोठा आयातदार राहिला आहे.

अमेरिकेने एकूण ६०० कोटी किमतीची वाइन खरेदी केली. तरीही ती खरेदी २०२३ च्या तुलनेत १.६ टक्क्याने कमीच होती. त्यानंतर ब्रिटन आणि जर्मनीने अनुक्रमे ४६० कोटी आणि २५० कोटी किमतीच्या वाइनची आयात केली. असं असताना भू-राजकीय घडामोडी या स्थिरतेला कमकुवत करण्याचा धोका निर्माण करीत आहेत. ओआयव्हीचे सांख्यिकी संचालक जॉर्जिओ डेलग्रेसो यांनी व्यापार धोरणांमुळे निर्माण होणाऱ्या धोक्यांबद्दल इशारा दिला. “अमेरिकेचे अध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प यांनी लागू केलेले आयात शुल्क हा वाइन उद्योगासाठी आणखी एक धक्का असू शकतो”, असे त्यांनी एएफपी या वृत्तसंस्थेशी बोलताना सांगितले.

सेवन करण्याच्या सवयी विक्रीवर कशा परिणाम करतात?

वाइन क्षेत्रासमोरची आव्हानं केवळ बाह्य नाहीत. ग्राहकांच्या वर्तनात झालेले बदलही ही घट होण्यामागचे कारण आहेत. युरोप खंडातील वाइन पिणाऱ्या देशांमध्ये काही दशकांपासून वापरात घट होत आहे. यापूर्वी यूके, अमेरिका, चीन आणि आशिया-पॅसिफिकच्या काही भागांतील नवीन बाजारपेठांमधील वाढीमुळे ही घट काहीशी भरून निघाली. मात्र, गेल्या १० वर्षांत या बाजारपेठांमध्येही प्रमाण कमी होऊ लागले. या बदलाचे प्रमुख घटक म्हणजे आरोग्य, संयम आणि नियंत्रित सामाजिक वातावरणावर वाढता भर. २०२३ मध्ये निवडक बाजारपेठांमधील प्रत्येक दोन वाइन ग्राहकांपैकी एकाने त्यांचे मद्यपान सक्रियपणे कमी केल्याचे दिसून आले. जागतिक पेय माहिती आणि अंतर्दृष्टी प्रदाता IWSR नुसार, सुमारे एक-तृतीयांश ग्राहक विशिष्ट प्रसंगी अल्कोहोल पूर्णपणे टाळतात. तसेच आणखी २० टक्के लोक कमी किंवा अल्कोहोल नसलेले पर्याय पसंत करतात.

स्पर्धेचा वाइन विक्रीवर कसा परिणाम होत आहे?

जागतिक वाइन उद्योगाला आकार देणारा आणखी एक घटक म्हणजे अल्कोहोलिक पेयांमधील वाढती स्पर्धा. IWSR Bevtracकडून मिळालेल्या माहितीनुसार, मिलेनियल्स आणि जेन-झी ग्राहक विशिष्ट पेय श्रेणींबद्दल कमी आकर्षित दिसून येतात. कॉकटेल, क्राफ्ट स्पिरिट्स, रेडी टू ड्रिंक मिक्स व फंक्शनल पेये असे प्रयोग करण्यास अधिक इच्छुक असतात. “गेल्या दीड दशकात पेय, अल्कोहोल बाजारपेठेत झालेल्या मोठ्या बदलांमुळे वाइन उद्योगाला खूप संकटांचा सामना करावा लागत आहे, “अशी माहिती IWSRचे सीओओरिचर्ड हॅल्स्टेड यांनी जुलै २०२४च्या अहवालात दिली होती. नियमित वाइन पिणारे ग्राहकही वाइन पिण्याकडे पाठ फिरवत आहेत. ऑस्ट्रेलियामध्ये १८ ते २४ वयोगटातील प्रौढांमध्ये महिन्याला वाइनचा वापर हा २०१०-२३ दरम्यानच्या वापराच्या निम्म्याने कमी झाला आहे. हा बदल अंशत: जीवनशैलीतला बदल आहे. पारंपरिक वाइन डिनर घेण्याच्या सवयी बदलल्यामुळेदेखील ही घट झाली आहे.

अनेक ग्राहक जास्त वाइन पिण्याऐवजी चांगल्या दर्जाची वाइन पसंत करतात. मोठ्या संख्येने लोक प्रीमियम दर्जाच्या वाइन निवडत आहेत. त्यामुळे कमी किमतीच्या आणि प्रीमियम किंमत असलेल्या वाइन विभागांच्या कमाईचं अंतर वाढलं आहे. “लोक उत्सवांदरम्यान तर मद्यपान करीत नाहीत आणि तरुण-तरुणी त्यांच्या पालकांपेक्षा कमी प्रमाणात मद्यपान करतात. एकंदर लोक मद्यपान कमी करतात; पण चांगल्या दर्जाचं करतात”, असं वाइनचे किरकोळ विक्रेते निकोलस यांनी एएफपी वृत्त्संस्थेशी बोलताना सांगितले.