जेव्हा तुम्ही त्या विविध आरोग्य पुरकांच्या गोळ्यांच्या बाटलीपर्यंत पोहोचता, तेव्हा ते किती चांगले काम करतील आणि ते सुरक्षित आहेत की नाही याची खात्री केली पाहिजे. स्वतःला विचारण्याची पहिली गोष्ट म्हणजे तुम्हाला त्यांची गरज आहे का? बरेच भारतीय दररोज किंवा प्रसंगी एक किंवा अधिक आहारातील पूरक आहार घेतात. सप्लिमेंट्स प्रिस्क्रिप्शनशिवाय उपलब्ध आहेत आणि सहसा गोळी, पावडर किंवा द्रव स्वरूपात येतात. सामान्य पूरकांमध्ये जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि हर्बल उत्पादने यांचा समावेश होतो, ज्यांना वनस्पतीजन्य उत्पादनेदेखील म्हणतात.
“विविध प्रकारचे निरोगी पदार्थ खाल्ल्याने तुम्हाला आवश्यक असलेली सर्व पोषकतत्त्वे मिळणे शक्य आहे, त्यामुळे तुम्हाला ते घेण्याची गरज नाही,” “परंतु तुमच्या आहारातील पोकळी भरून काढण्यासाठी पूरक आहार उपयुक्त ठरू शकतात.” हल्ली आपण वर्तमानपत्रे किंवा टीव्हीवर आहारातील काही घटकांची कमतरता भरून काढण्याचा दावा करणाऱ्या आहार पूरक गोळ्यांच्या जाहिराती पाहात असतो. ही पुरके औषधाच्या दुकानात मिळत असली तरी ही काही आजारावरील औषधे नाहीत. परंतु ही आपल्या आरोग्यासाठी आवश्यक असलेली आहारातील पुरके आहेत. आरोग्य पुरके गोळ्या, कॅप्सूल, पावडर, जेल टॅब, अर्क किंवा द्रव स्वरूपात येतात. त्यात जीवनसत्त्वे, खनिजे, फायबर, अमिनो ऍसिडस्, औषधी वनस्पती किंवा इतर वनस्पती किंवा एन्झाइम्स असू शकतात. कधीकधी, आहारातील पूरक घटक पेय पदार्थांमध्ये समाविष्ट केले जातात. हे आहारातील पूरक घटक किंवा गोळ्या विकत घेण्यासाठी डॉक्टरांच्या प्रिस्क्रिप्शनची आवश्यकता नसते.
हेही वाचा : अवघ्या ३५० रुपयांसाठी ५० वेळा चाकूने भोसकून हत्या, मानसोपचारतज्ज्ञ सांगताहेत असे निर्घृण गुन्हे वाढण्यामागचे कारण
शरीराला पुनर्निर्मिती, शरीर संरक्षण, संवर्धन, आणि दैनंदिन कामासाठी लागणारी ऊर्जा ही जीवनसत्वे पुरवितात. आपण सकस, सात्विक चौफेर आहार घेत असाल म्हणजे आपल्या आहारात पोषक द्रव्ये योग्य प्रमाणात असली तर ही पोषक द्रव्ये तुम्हाला गरजेइतकी सत्वे आहारातून मिळतात. मात्र वाढत्या वयामध्ये आहार व हालचाल कमी होते, तसेच पचनाचे कार्यही मंदावते. अश्यावेळी शरीरात या सर्व जीवनसत्वे व खनिजांची कमतरता होते. त्यामुळे वाढत्या वयात हे घेणे आवश्यक ठरते. काही धर्मामध्ये (जैन) विशिष्ठ खाण्याच्या सवयीमुळेही अशी कमतरता दिसते. मोठ्या आजारातून बरे होताना गरजेनुसार त्यांचे डॉक्टर पूरक आहार म्हणून काही पुरके काही कालावधीसाठी घेण्याची शिफारस करू शकतात. तुम्ही सकस सात्विक आहार घेत असाल व निरोगी असाल तर डॉक्टरांनी सांगितल्याशिवाय आरोग्य पुरके घेणे आवश्यक नाही इतकेच नाही तर त्यामधील जीवनसत्व ड व इ, बीटाकॅरोटिन, कॅल्शिअम पुरके आवश्यक मात्रेपेक्षा जास्त असल्यास हानिकारक ठरू शकतात.
आवश्यकता वाटेल तेव्हा सल्ल्यासाठी आपल्या डॉक्टरांशी किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञाशी बोला. पूरक गोळ्या घेतल्याने हृदयरोग अथवा कर्करोग होण्याचा धोका कमी होत नाही. तसेच स्मरणशक्तीचा ऱ्हास इत्यादी बुद्धीशी निगडित आकलन विषयक आजारांचा धोकाही कमी होत नाही. केवळ गर्भार अवस्थेत दिले जाणारे फॉलिक अॅसिड तसेच लोह, कॅल्शियम गरजेनुसार डॉक्टरांच्या सल्याने घेणे उपयुक्त असते. काही सप्लिमेंट्सचे साइड इफेक्ट्स असू शकतात, विशेषत: शस्त्रक्रियेपूर्वी किंवा इतर औषधे घेतल्यास. तुम्हाला काही आरोग्यविषयक परिस्थिती असल्यास सप्लिमेंटमुळे समस्या निर्माण होऊ शकतात. “कोणत्याही सप्लिमेंटमुळे कोणत्याही जुनाट आजाराचा मार्ग उलटू शकतो याचा फारसा पुरावा नाही,” “त्या अपेक्षेने पूरक आहार घेऊ नका.”
हेही वाचा : Health Special : कंबरेतली ‘डिस्क’ खरच ‘स्लिप’ होते का?
कधी घ्यावीत?
५० वर्षांपेक्षा जास्त वयाच्या लोकांना जास्त जीवनसत्त्वे आणि खनिजांची आवश्यकता असू शकते. ऑस्टिओपोरोसिस म्हणजेच हाडे पोकळ होऊन कमजोर होतात किंवा संधिवात या सारख्या आरोग्याच्या समस्येमध्ये वृद्ध महिला आणि पुरुष दोघांमध्येही फ्रॅक्चर होऊ शकतो. कॅल्शियम व्हिटॅमिन डी सह सर्व वयोगटात हाडे मजबूत ठेवण्यासाठी कार्य करते.
- व्हिटॅमिन डी : वयस्कर असल्यास व ड जीवनसत्वाची कमतरता असल्यास रोज ८०० ते ४००० युनिट्स घ्यावीत. पर्यायी ड जीवनसत्वाची सॅशे किंवा कॅप्सूल्स मिळतात. त्यामध्ये ६०००० युनिट्स असतात. सुरुवातील आठवड्यातून एकदा असे आठ आठवडे ती घ्यावीत. नंतर आवश्यकतेप्रमाणे महिन्यातून एक वेळा घ्यावे. आवश्यकतेनुसार डॉक्टरांच्या सल्ल्याने कॅल्शियम च्या गोळ्या घ्याव्यात.
- व्हिटॅमिन बी ६ : लाल रक्त पेशी तयार करण्यासाठी या जीवनसत्त्वाची आवश्यकता असते. हे बटाटे, केळी, कोंबडी, भाज्या, सोयाबीन इत्यादी मध्ये आढळते.
- व्हिटॅमिन बी १२ : आपल्या लाल रक्तपेशी आणि तंत्रिका निरोगी ठेवण्यास मदत करते. वृद्ध प्रौढांना इतर प्रौढांइतकेच व्हिटॅमिन बी 12 आवश्यक असते, परंतु काहींना अन्नात नैसर्गिकरित्या असलेले जीवनसत्व शोषण्यास त्रास होतो. आपणास ही समस्या असल्यास, डॉक्टरांनी शिफारस केल्यानंतर आपण या व्हिटॅमिनच्या गोळ्या घ्याव्यात.
अँटीऑक्सिडंट्स म्हणजे काय?
हे अन्नातील नैसर्गिक पदार्थ आहेत जे आपल्याला काही आजारांपासून वाचवितात. येथे अँटीऑक्सिडेंटचे काही सामान्य स्त्रोत आहेत जे आपल्या आहारात आपण निश्चितपणे समाविष्ट केले पाहिजेत:
• बीटा कॅरोटीन – गडद रंगाची फळे आणि भाज्या एकतर गडद हिरव्या किंवा गडद केशरी, अंड्याचा बलक
• सेलेनियम — मासे , यकृत, मांस आणि धान्ये
• व्हिटॅमिन सी लिंबूवर्गीय फळे, मिरपूड, टोमॅटो, मोड आलेले कडधान्य, आवळा, पेरू, सिमला मिरची , बटाटा आणि बेरी
• व्हिटॅमिन ई —सुका मेवा, तीळ, आणि कॅनोला, ऑलिव्ह, गव्हाचा भुसा आणि शेंगदाणा तेल
काही पूरक आहार वेगवेगळ्या प्रकारे आरोग्य वाढवू शकतात. सर्वात लोकप्रिय पोषक पूरक म्हणजे मल्टीविटामिन, कॅल्शियम आणि जीवनसत्त्वे बी, सी आणि डी. कॅल्शियम हाडांच्या आरोग्यास समर्थन देते आणि व्हिटॅमिन डी शरीराला कॅल्शियम शोषण्यास मदत करते. व्हिटॅमिन सी आणि ई अँटिऑक्सिडंट्स आहेत गरोदरपणात स्त्रियांना लोहाची गरज असते आणि स्तनपान सुरू असलेल्या अर्भकांना व्हिटॅमिन डी ची गरज असते.
फॉलिक अॅसिड – दररोज ४०० मायक्रोग्रॅम, मग ते पूरक आहारातून असो किंवा मजबूत अन्नातून – बाळंतपणाच्या वयातील सर्व महिलांसाठी महत्वाचे आहे.
हेही वाचा : Mental Health Special : न्यूड फोटो पाठवताय… सावधान
व्हिटॅमिन बी १२ चेता आणि रक्त पेशी निरोगी ठेवते. “व्हिटॅमिन बी १२ मुख्यतः मांस, मासे आणि दुग्धजन्य पदार्थांमधून येते, म्हणून शाकाहारी लोक ते पुरेसे मिळतील याची खात्री करण्यासाठी पूरक आहार घेण्याचा विचार करू शकतात.”
माझ्यासाठी काय चांगले आहे?
आहारातील पूरके घेण्यापूर्वी आपल्या डॉक्टर, फार्मासिस्ट किंवा नोंदणीकृत आहारतज्ज्ञांशी बोला. एखाद्या गोष्टीस “नैसर्गिक” असे म्हटले जाते म्हणजे ते आपल्यासाठी सुरक्षित किंवा चांगले आहे असे नाही. त्याचे दुष्परिणाम होऊ शकतात. आपल्या डॉक्टरांना आपण आहार पूरक वापरण्याचे ठरविले आहे का हे माहीत असले पाहिजे. प्रथम आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्याशिवाय कोणत्याही आरोग्याच्या स्थितीचे निदान करू नका किंवा त्यावर उपचार करु नका. हुशारीने खरेदी करा. आपले डॉक्टर, आहारतज्ज्ञ किंवा फार्मासिस्ट शिफारस करतात ते विकत घ्या. चांगल्या कंपन्यांची जेनेरिक औषधे ही स्वस्त व चांगली असतात. आपल्याला आवश्यक नसलेल्या घटकांसह आहारातील पूरके खरेदी करू नका. अनावश्यक पूरक पदार्थांवर पैसे वाया जाऊ नये म्हणून योग्य सल्ला घेऊनच ही आरोग्य पुरके घेणे आवश्यक आहे.
