मकर संक्रांतीच्या आदल्या दिवशीचा दिवस म्हणजे भोगी. भोगी शब्दाचा शब्दशः अर्थ आनंद घेणारा वा उपभोगणारा असा आहे! भोगी हा आनंदाचा आणि उपभोगाचा सण म्हणून मानला जातो. या दिवशी सकाळी घर आणि घरा सभोवतालचा संपूर्ण परिसर स्वच्छ केला जातो. दरवाजासमोर पाणी मारून, शेण सारवून रांगोळी काढली जाते. सर्वजण अभ्यंग स्नान करून नवे कपडे परिधान करतात. या दिवशी आंघोळीच्या पाण्यात तीळ टाकण्याची पद्धत आहे. त्यामुळे येणारा उन्हाळा ऋतू बाधत नाही असे मानले जाते. भोगी सणाचा आनंद घेण्यासाठी सासरी गेलेल्या मुली या दिवशी माहेरी येतात. या दिवशी काही राज्यांमध्ये लहानशी होळी पेटवून त्यात काही वस्तूंची आहुतीही दिली जाते. हिवाळ्याच्या ऋतूमध्ये सर्व प्रकारच्या भाज्या येतात. शेताला नवीन बहार आलेला असतो. त्यामुळे थकलेल्या शेतकऱ्यास थोडासा विसावा लाभतो. मग या काळात शेतकरी भोगीची भाजी आणि तीळ लावलेल्या बाजरीच्या भाकरीचा आस्वाद घेतात. या पदार्थांमधून उष्णता घेऊन शेतकरी पुन्हा वर्षभर शेतात काम करण्यास तो सज्ज होतात
संपूर्ण भारतभर हा सण साजरा केला जातो. या सणाला भारतभर वेगवेगळी नावे आहेत. तामिळनाडूत हा सण “पोंगल” व आसाम मध्ये “भोगली बिहू” ,पंजाब मध्ये “लोहिरी “, राजस्थान मध्ये “उत्तरावन” म्हणून साजरा केला जातो.
दक्षिण भारतातील राज्यांमध्ये चार दिवसांच्या पोंगल कापणीच्या सणाचा पहिला दिवस भोगी म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस लोक जुन्या वस्तू टाकून देतात आणि त्यांच्या जीवनात नवीन आनंद आणि समृद्धीचे स्वागत करतात.
भोगी कधी साजरा केली जाते?(When is Bhogi Celebrated?)
भोगी हा पोंगल सणाच्या पहिल्या दिवशी साजरा केला जातो. हा तमिळ महिन्याच्या मार्गझीच्या शेवटच्या दिवशी साजरा केला जातो. हा सण मकर संक्रांतीशी जुळतो, जो सूर्याचे दक्षिणेकडून उत्तर गोलार्धात संक्रमण दर्शवितो.
२०२५ मध्ये, भोगी सोमवार, १३ जानेवारी रोजी साजरी केली जाईल.
भोगीचे आध्यात्मिक महत्त्व(Spiritual Significance of Bhogi)
पाऊस आणि ढगांचे देवत इंद्रदेव यांना समर्पित हा दिवस. शेतकरी चांगल्या पिकासाठी भगवान इंद्राची प्रार्थना करतात, संपत्ती आणि समृद्धीची अपेक्षा करतात. या कारणास्तव, काही प्रदेशांमध्ये या दिवसाला ‘इंद्रन’ असेही म्हणतात.
विविध प्रदेशातील भोगी विधी
- भोगीच्या दिवशी, लोक त्यांच्या घरातील जुन्या वस्तू काढून टाकतात, ज्यामुळे नवीन पर्वाची सुरुवात होते. भोगीच्या निमित्ताने, घरे पूर्णपणे स्वच्छ केली जातात, पांढरे रंगवले जातात आणि झेंडूची फुले, आंब्याची पाने आणि नवीन वस्तूंनी सजवल्या जातात.
- पारंपारिक विधींनुसार, घरातील महिला तांदळाच्या पिठाची पेस्ट आणि लाल खुणा वापरून ‘कोलम’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या फुलांच्या रचना तयार करतात. या डिझाईन्समध्ये ‘गोब्बेम्मा’ नावाचे ताजे शेणखत ठेवले जाते आणि त्यावर मातीचे दिवे (दिवे) लावले जातात.
- शेतकरी या दिवशी त्यांच्या नांगराची आणि शेतीच्या अवजारांची पूजा करतात. ते अवजारांवर कुंकू आणि चंदनाची पेस्ट लावतात आणि पहिल्या कापणीपूर्वी ते सूर्यदेव आणि पृथ्वीमातेची प्रार्थना करतात.
- काही प्रदेशांमध्ये भोगी मंतालु नावाचा एक विधी आहे. या प्रथेमध्ये, शेणाच्या गोळ्या आणि लाकडाचा वापर करून अग्नी पेटवला जातो आणि सर्व जुन्या वस्तू आणि कपडे अग्नीला अर्पण केले जातात. शेती आणि घरातील कचरा, जसे की जुने चटई आणि झाडू, अग्नीत टाकले जातात. कुटुंबातील महिला पवित्र अग्नीभोवती फिरतात आणि देवांच्या स्तुतीसाठी मंत्र म्हणत आणि स्तोत्रे गातात. धार्मिक स्नानानंतर, महिला नवीन कपडे आणि दागिने घालतात.
- पोंगल पनाई ही दुसरी परंपरा भोगी नंतर येते. या प्रथेदरम्यान, नवीन मातीची भांडी रंगवली जातात आणि फुले आणि आंब्याच्या पानांनी सजवली जातात. उत्सवाच्या मूडचे प्रतीक म्हणून, स्थानिक लोक अनेकदा म्हशींच्या शिंगांना रंगवतात आणि सजवतात.
- भोगी पल्लू ही एक विधी आहे ज्यामध्ये ताजे कापलेले तांदूळ आणि फळे पैशांसह ठेवली जातात. मुलांना नैवेद्य वाटले जातात.
- या सणात, लोक रांगोळी तयार करणे आणि पतंग उडवणे, कोंबड्यांच्या झुंजी लढवणे आणि बैलांच्या शर्यती यासारख्या खेळ आयोजित केले जातात.
भोगीची भाजी, तीळाची भाकरी आणि खिचडी भात
महाराष्ट्रात भोगीच्या दिवशी खास भाजी तयार केली जाते. हरभरा, पावटा, घेवडा, वांगे, गाजर, कांद्याची पात, शेंगदाणा, वाटाणा, चाकवत, फ्लॉवर सर्व प्रकारच्या भाज्या एकत्र करून भोगीची भाजी तयार केली जाते. त्याचबरोबर तीळ लावलेली बाजरीची भाकरी आवर्जून केली जाते. त्याचबरोबर लोणी, पापड, वांग्याचे भरीत, चटणी आणि खमंग खिचडी करण्याची परंपरा आहे. भोगीची भाजी अतिशय चवदार लागते. यात फोडणीला तीळ असतातच. भोगीला ही भाजी सर्वत्र केली जाते. मात्र ती करण्याच्या पद्धतीत थोडीफार वेगळी असते. बाजरी आणि तिळामध्ये उष्णता असल्याने या दिवशी या तीळ लावलेली बाजरीची भाकरी आणि भोगीची भाजी खाण्याची पद्धत आहे. तसेच भोगीची भाजीही तिळाचा कूट घालून केली जाते.
