सावंतवाडी: कोकणातील गणेश चतुर्थीचा उत्सव म्हणजे केवळ बाप्पाचे आगमन नाही, तर तो परंपरा, कला आणि निसर्गाशी असलेल्या अतूट नात्याचा एक भाग आहे. एकेकाळी गणेश मूर्तीच्या स्थापनेसाठी घरातील भिंतींवर नैसर्गिक रंगांनी आणि हाताने काढलेली सुंदर चित्रे हमखास पाहायला मिळत होती. गावातील जाणकार कलाकार किंवा विद्यार्थी रात्रभर जागून ही चित्रे काढत असत. पण आता मात्र बहुतेक ठिकाणी डिजिटल फलक आणि बॅनरने या कलेची जागा घेतली आहे.
गणपती बाप्पाच्या आगमनाची चाहूल लागताच घरांची साफसफाई, रंगरंगोटी आणि सजावट सुरू होते. कोकणात आजही काही घरांमध्ये ही परंपरा टिकून आहे, पण डिजिटल युगाच्या प्रभावामुळे ही कला हळूहळू लोप पावत आहे.
मातीच्या भिंती आणि नैसर्गिक रंगांची परंपरा:
पूर्वीच्या काळी घरांना रंग देण्यासाठी खास माती आणली जायची. ही माती पाण्यात मिसळून भिंतींना रंग दिला जाई. त्यानंतर जमिनीपासून सुमारे दीड ते दोन फुटांच्या पट्ट्याला शेणाने रंगवून एक वेगळाच ‘कॉन्ट्रास्ट’ दिला जाई. यावर नैसर्गिक रंगांनी पौराणिक कथा, पक्षी, फुले आणि वेली यांची सुंदर चित्रे काढली जात असत. ही चित्रे काढताना घरात एक वेगळाच उत्साह आणि चैतन्य निर्माण होत असे.
सिमेंटच्या भिंती आणि बदलती आवड:
काळानुसार मातीच्या भिंतींची जागा सिमेंटच्या भिंतींनी घेतली. त्यावर ऑईल पेंट, डिस्टेंपर, प्लास्टिक पेंट आणि आता तर फरशाही आल्या आहेत. त्यामुळे भिंतीवरील चित्रे काढण्याची ही कला जवळजवळ संपुष्टात आली आहे. आजकाल ज्यांच्याकडे भिंती रंगवण्यासाठी कोणी व्यक्ती नसेल, ते तयार पडदे किंवा बोर्ड लावून बाप्पाची प्रतिष्ठापना करतात.
पूर्वी भिंतींवर निसर्ग, झाडे, वेली, फळे, घरे, नद्या, पक्षी आणि मंदिराचे कळस अशी चित्रे काढली जात असत. ही चित्रे माणूस आणि निसर्ग यांच्यातील समृद्ध नातेसंबंध दर्शवत होती. पण आता ही परंपरा हरवत चालली आहे. लोकांची आवड बदलली आहे आणि डिजिटल माध्यमांचा वापर मोठ्या प्रमाणात वाढला आहे.
परंपरा जपण्याचा प्रयत्न आजही सुरू:
या बदलत्या काळातही काही कलाकार आपली ही पारंपरिक कला टिकवून ठेवण्यासाठी प्रयत्न करत आहेत. ते आजही भिंतींवरची निसर्गचित्रे काढण्याची परंपरा कायम ठेवत आहेत. डिजिटल युगात पारंपरिक कलेला जपण्याचा हा प्रयत्न खूप महत्त्वाचा आहे, कारण भिंतींवरचा हा निसर्ग हळूहळू लोप पावत चालला आहे.
