‘स्टार्टअप इंडिया’त ‘एमगिरी’ची सहा यंत्रे

येथील महात्मा गांधी ग्रामीण औद्योगिकरण (एमगिरी) संस्थेच्या संशोधकांनी तयार केलेल्या सहा यंत्रांची निवड पंतप्रधान नरेंद्र मोदींच्या ‘स्टार्टअप इंडिया’ उपक्रमात झाली असून पेटंट मिळावे म्हणून पंतप्रधान कार्यालयाने पुढाकार घेतला आहे.

केंद्रीय लघू व मध्यम उद्योग मंत्रालयाच्या अखत्यारीतील व महात्मा गांधींच्या ग्रामोद्योगी विचारांवर चालणाऱ्या ‘एमगिरी’स हे मानाचे पान लाभले आहे. युवकांनी नवनव्या संकल्पनेवर उद्योग उभारावे, व देशाच्या उत्पादनात भर घालावी, या उद्दिष्टाच्या या उपक्रमात बॅंकांचे कर्जही तत्परतेने उपलब्ध होते. ‘एमगिरी’च्या सौर चरखा, बॉल वाईडिंग मशिन, पुंडूस टूल, पॉटर व्हील, कंपोझिट मल्टिपंप पॉवर मशिन, हॅन्क डाईग मशिन, अशा शोधकृतींची निवड झाली आहे. हा चरखा सौरऊर्जेवर वेगाने सूत काततो. पुंडूस टूल हे कापसाच्या रुईतील तंतू वेगळे करण्याच्या कामात येते. तेलंगणा पट्टय़ात एका माशाच्या दातांचा यासाठी उपयोग होतो. त्यासाठी मासे मोठय़ा प्रमाणात मारले जातात. पॉटर व्हिल कुंभाराला एक मडके तयार करण्यास जेवढा वेळ व श्रम लागते, तेवढय़ाच वेळात हे यंत्र तिप्पट मडकी तयार करते. माती तुडवणे व अन्य श्रम वाचतात. खेळणी तयार करतांना त्याला विशिष्ट आकार देण्यासाठी कारागिरास हाताने श्रम करावे लागतात. मध्यप्रदेशातील होशंगाबादला असणाऱ्या लाकडी खेळण्यांच्या कारखान्यातील कारागिरांचे श्रम पाहून ‘कंपोझिट मल्टिपंम्प पॉवर सिस्टिम’ हे यंत्र तयार करण्याची प्रेरणा मिळाली. रंगारी पारंपरिक पध्दतीने जुन्या कपडय़ांना रंग देतो. त्यात रंग वायाही जातो. श्रमही पडतात, हे टळावे म्हणून ‘हॅन्क डाईग मशिन’चे उत्तर एमगिरीने शोधले. पुडय़ा बांधण्यासाठी बॉल वाईडिंग मशिन तयार करण्यात आले आहे.

स्टार्टअपसाठी १८ वस्तू व यंत्रे पाठविण्यात आली होती, पण संबंधित मंत्रालयाने तत्परतेने मार्गी लागण्यासाठी निवडक यंत्रांची शिफोरस एमगिरीला सुचविली. पेटंटसाठी ब्रेन टॉनिक, अ‍ॅमिनो अ‍ॅसिड, सोलर ड्राईड फ्रुट, प्रोलिफि स हनी व अन्य संशोधित वस्तू पाठविल्या होत्या. स्टार्टअपसाठी निवड होणे व पेटंट लवकर मिळावे म्हणून उच्चपातळीवर प्रयत्न होणे एमगिरीसाठी अभिमानाचे ठरले आहे. रंगारी, सूतार, विणकर, किराणा दुकानदार, अशा पारंपरिक व्यवसायांना वेग देणारी व श्रम वाचविणारी ही यंत्रे आहेत. ग्रामोद्योगात गांधीजींना अपेक्षित छोटय़ा कारागिरांना रोजगार उपलब्ध करून देणारी ही साधने नव्या काळाशी पूरकच ठरतात. त्याला फोरसा खर्च नाही व कमी जागेत उपयुक्त ठरतात, असे मत संस्थेच्या संशोधकांनी व्यक्त केले.

पेटंट अंतिम टप्प्यात – डॉ. काळे

यंत्राना पेटंट लवकर मिळावे, यासाठी लघूउद्योग मंत्रालयाशी ‘टायअप’ असणारी ‘नॅशनल रिसर्च डेव्हलपमेंट सेंटर’ ही संस्था पंतप्रधान कार्यालयाच्या सूचनेने कामाला लागली. एरवी पेटंट मिळण्यास पाच-सहा वर्षे लागतात, पण या यंत्रास १८ महिन्यात पेटंट मिळेल, असा विश्वास एमगिरीचे संचालक डॉ.प्रफु ल्लकुमार काळे यांनी व्यक्त केला. पेटंट हे ‘अंडर एक्झामिनेशन’ व ‘अंडर व्हेरिफि केशन’ अशा दोन पातळीवर असते. पहिल्या टप्प्यावर तज्ज्ञ मंडळी पाहणी करून सावकाश अहवाल देतात, तर दुसऱ्या टप्प्यात थेट चाचणी केली जाते. ‘एमगिरी’ची ही सहाही यंत्रे दुसऱ्या टप्प्यात म्हणजे, अंतिम निवडीसाठी पुरस्कृत झाली आहेत, असे त्यांनी सांगितले.