पालघर : पालघर जिल्ह्यात दगड व खडी उत्पादनासाठी दगडखाणीत घडवण्यात येणाऱ्या स्फोटासाठी गुजरातमधील जिलेटिन कांड्यांचा बेकायदा वापर करण्यात येत असल्याचे उघडकीस आले आहे. याकडे पोलीस, विस्फोटके विभाग, खनिकर्म विभाग तसेच महसूल विभागाचे दुर्लक्ष होत असल्याने अशा जिलेट कांड्यांचा गैरवापर विघातक कारवायांसाठी होण्याची भीती व्यक्त केली जात आहे.
जिल्ह्यात राष्ट्रीय प्रकल्पांसह मोठ्या प्रमाणात गृहसंकुले विकसित होत आहेत. त्याशिवाय रस्ते, गटारे, संरक्षण भिंतीची उभारणी होत असून दगड, कपची व विविध आकाराच्या खडीला सध्या चांगला दर मिळत आहे. बोईसरच्या पूर्वेला असणाऱ्या नागझरी, लालोंडे, गुंदले, किराट, निहे आदी भागांमध्ये ३५-४० खडी क्रशर आहेत. क्रशर मालक खासगी मालकीच्या जागा अथवा शासकीय खनिपट्टे भाडेतत्त्वावर घेऊन त्याच्यामध्ये दगड उत्खनन करत असतात.
दगड खदानीमध्ये जिलेटिन कांड्यांच्या व डिटोनिएटरच्या मदतीने शक्तिशाली स्फोट घडवून त्यामधून दगड उत्खनन केले जाते. या दगडापासून वेगवेगळ्या क्रशरमध्ये खडी उत्पादित केली जाते. दगड खदानीमध्ये स्फोट घडवून आणण्यासाठी शासनाची परवानगी घ्यावी लागते. जिलेटिन काड्यांचा (२०० कांड्यांचे सुमारे २५ किलोचे मॅक्झिनद्वारे) साठा विकत घेण्यासाठी जिल्हाधिकारी कार्यालयाकडून आरंभी ना हरकत दाखला दिला जातो. त्याआधारे परवानाधारक विक्रेत्यांकडून येथील खदान मालक जिलेटिन कांड्या व डिटोनिएटर विकत घेतात. ही सर्व खरेदी-विक्रीची प्रक्रिया ऑनलाइन व पारदर्शक पद्धतीने केली जाते.
आवक होणाऱ्या कांडीपासून वापरल्या जाणाऱ्या कांड्यांचा तपशील ठेवणे व अपलोड करणे त्यांनी अपेक्षित असते. प्रत्येक खदान मालकाला दिलेल्या मासिक जिलेटिन कांड्या हाताळणीच्या परवानगीनुसार जिलेटिनची हाताळणी करावी लागते. मात्र अधिकृत पद्धतीने मिळवलेल्या जिलेटिन व डिटोनिएटरचा वापर किचकट असल्याने गैरमार्गाने येणाऱ्या जिलेटिनचा वापर करण्यावर तर मान्यतेपेक्षा अधिक प्रमाणात स्फोट घडवून आणण्याला येथील खदान मालक प्राधान्य देत असल्याचे दिसून येते.
गुजरात येथून छुप्यामार्गाने जिलेटिन कांड्या व डिटोनिएटर पिकअप व्हॅनमधून आणल्या जात असल्याची माहिती खात्रीलायक सूत्रांकडून देण्यात येते. सद्य:स्थितीत भारत-पाकिस्तानचे तणावपूर्ण संबंध, जिल्ह्यात बेकायदा राहणारे बांगलादेशी कुटुंब तसेच गुन्हेगारी पार्श्वभूमी माहिती नसलेल्या नागरिक पाहता नागरी वस्तीमध्ये घातपात वा स्फोट घडवण्याची शक्यता वर्तवण्यात येते.
दरम्यान याबाबत जिल्हा प्रशासनाकडे माहिती विचारणा केल्यानंतर त्यांच्या कर्मचाऱ्यांनी अधिकृत परवानगी घेऊन विकत घेतलेल्या जिलेटिन कांड्यांबद्दल माहितीचे संकलन बोईसर भागात सुरू केल्याचे सांगण्यात आले.
गुजरातच्या व्यापारांचा दबदबा
गुजरातमधील जिलेटिन कांड्या व डिटोनिएटरच्या मदतीने स्फोट घडून आणण्यासाठी परवानगी असणारे काही व्यापारी फिरत्या दवाखान्याप्रमाणे हंगामी पद्धतीने पालघर तालुक्याच्या डोंगराळ भागात स्फोट घडवून आणण्याच्या दृष्टीने येत असतात. त्यांच्यामार्फत एक- दोन ठिकाणी स्फोट घडवून आणले जातात. नंतर अशा व्यापाऱ्यांकडून जिलेटिन व डिटोनिएटर घेऊन उर्वरित काम स्थानिकांकडून केले जाते, असे सांगण्यात येते. गुजरातमधून येणाऱ्या जिलेटिनचा राज्यातील विस्फोटक विभागाकडे नोंदी केल्या जात नाही. अशा जिलेटिन कांड्यांचा गैरवापर देशविरोधी कारवाईमध्ये होण्याची शक्यता असून त्यावर जिल्हा प्रशासनाचे व शासनाचे नियंत्रण नसल्याचे दिसून आले आहे, असे म्हटले जात आहे.
जिल्हा प्रशासन नामानिराळे
खदान मालकांना जिलेटिन कांड्या व वापरण्यासाठी प्रारंभी ना हरकत परवानगी दिल्यानंतर त्यांच्याकडून होणाऱ्या या विस्फोटक सामग्रीचा लेखाजोखा विस्फोटक विभाग राखत असल्याची माहिती जिल्हा खनिकर्म विभागाचे उपजिल्हाधिकारी संदीप पाटील तसेच निवासी उपजिल्हाधिकारी सुभाष भागडे यांनी दिली. यामुळे जिलेटीन कांड्यांवर जिल्हा प्रशासनाचे नियंत्रण नसल्याचे त्यांनी स्पष्ट केले.
समन्वयाचा अभाव
महसूल विभाग तसेच खनिकर्म विभागाला परवानगीद्वारे घेतलेल्या जिलेटिन कांड्यांमधून उत्खनन होणाऱ्या दगडाचे अंदाजित प्रमाण माहीत असताना प्रत्येक क्रशरधारकाकडे मान्यतेपेक्षा अधिक प्रमाणात गौण खनिजाचा साठा अथवा विक्री झाल्याचे दिसून येते. त्यांनी दगड कोणत्या ठिकाणाहून आणला व त्यासाठी संबंधितांकडे जिलेटीनची अधिकृत परवानगी होती का याची खातर जमा करण्याचे जिल्हा प्रशासन व विस्फोटक विभाग यांच्यात समन्वय नसल्याचे दिसून आले आहे.
वाळूच्या गोणीऐवजी टायरचा वापर
दगडामध्ये छेद करून जिलेटिन कांड्यांच्या मदतीने स्फोट घडवून आणताना दगडाचे तुकडे लांबवर फेकले जाऊ नयेत म्हणून अशा ठिकाणी वाळूने भरलेल्या गोणी आच्छादन ठेवणे अपेक्षित आहे. अनेक ठिकाणी हे स्फोट उघड्यावर घडवून आणले जात असून काही ठिकाणी रबरी टायर ठेवले जातात. वारंवार होणाऱ्या मध्यम स्वरूपाच्या स्फोटामुळे खदानी जवळपास राहणाऱ्या अनेक घराच्या भिंतीला तडे गेले आहेत.
जिलेटिन कांड्यांचा वापर कशासाठी?
जिलेटीनच्या कांड्यांचा वापर स्फोटक म्हणून केला जातो. खडकाचा वातावरणाशी असणारा संपर्क व त्याच्या दर्जानुसार दगडामध्ये अडीच तीन ते सात फुट अंतरावर १०० ते १२५ छेद करून प्रत्येक क्षेत्रामध्ये दगडाच्या दर्जानुसार व खडक फोडल्यानंतर दगडाच्या अपेक्षित आकारमानुसार कांड्या टाकल्या जातात. नंतर अशा सामूहिक कृत्रिम खाचांमध्ये एकत्रित स्फोट घडविले जातात. त्यातून दगड उत्पादित (उत्खनन) केला जातो.
