स्थलांतर ही मानवी संस्कृतीत सतत घडणारी बाब. मानवी संस्कृतीच्या इतिहासात त्याचे दाखले ठिकठिकाणी मिळतातच. पण हे नाकारायचेच असे एकदा ठरले की, मग ‘आपण’ विरुद्ध ‘ते’ असा संघर्ष अटळच. या संघर्षांचेही दाखले इतिहासात सापडतात. पण ब्रिटनने युरोपीय संघातून केलेले ‘ब्रेग्झिट’ आणि याच दरम्यान उजव्या राष्ट्रवादी विचारसरणीच्या नेतृत्वाची आलेली लाट याने हा संघर्ष येत्या काळात अधिकच तीव्र होणार आहे. याच पाश्र्वभूमीवर मोहसीन हमीदची नवी कादंबरी येते आहे. ‘एग्झिट वेस्ट’ हे तिचे शीर्षक.
मूळचा पाकिस्तानी असलेल्या मोहसीनने लहानपणी वडिलांच्या आणि नंतर स्वत:च्या नोकरीच्या निमित्ताने कधी पाकिस्तानात तर कधी युरोप-अमेरिकेत वास्तव्य केले आहे. त्याने घेतलेला हा भिन्न संस्कृतींचा अनुभव त्याच्या आधीच्या कादंबऱ्यांत येतोच. पण त्यातून समकालाचे भान आणि राजकीय समज प्रभावीपणे व्यक्त झाली आहे. मग ती २००० साली प्रकाशित झालेली ‘मोथ स्मोक’ ही पहिली कादंबरी असो वा २००७ सालातली ‘द रीलक्टंट फंडामेंटलिस्ट’ किंवा २०१३ मध्ये आलेली त्याची ‘हाऊ टू गेट फिल्दी रिच इन रायजिंग एशिया’ ही कादंबरी असो; या कादंबऱ्या पाकिस्तानी तरुणाचे आयुष्य आणि ९/११ नंतरचे बदललेले जग कवेत घेतात.
या कादंबऱ्यांनंतरची ‘एग्झिट वेस्ट’ ही त्याची चौथी कादंबरी. अंतर्गत यादवी माजलेल्या देशात तिचे कथानक घडते. नादिया आणि सईद ही परस्परांच्या प्रेमात पडलेली दोन मुख्य पात्रं या कथानकात आहेत. यादवीमुळे सर्वत्र सुरू असलेली हिंसा, बॉम्बहल्ले यांमुळे त्यांना आपला देशातून स्थलांतरित व्हावे लागते. त्याचीच ही कहाणी. ब्रेग्झिटच्या पाश्र्वभूमीवर स्थलांतरावर भाष्य करणारी. ती मार्चमध्ये प्रकाशित होते आहे. समकालीन महत्त्वाच्या मुद्दय़ाला ती भिडते आहेच, पण त्याहीपेक्षा शीर्षक आणि कथासूत्र पाहता ती ब्रेग्झिटोत्तर पहिली कादंबरी ठरते, त्यासाठीही ती वाचावीच लागेल.
