अन्वयार्थ: आता राजकीय ‘आप’-घात?

गेल्या दोन-तीन वर्षांत भाजपने पद्धतशीरपणे शिवसेना, राष्ट्रवादी, हरयाणातील दुश्यंत चौटाला यांची जननायक जनता पार्टी, झारखंड मुक्ती मोर्चा, माजी पंतप्रधान देवेगौडा आणि नितीशकुमार यांचे जनता दल असे विविध छोटेमोठे प्रादेशिक पक्ष संपविले किंवा या पक्षांना घरघर लागली. यापुढील काळात आम आदमी पार्टीला नेस्तनाबूत करण्याचा भाजपचा प्रयत्न दिसतो. २०१५ आणि २०२० मध्ये भाजपच्या नाकावर टिच्चून आम आदमी पार्टीने दिल्ली विधानसभेत तीन चतुर्थाश बहुमत प्राप्त केले होते. पुढील वर्षांच्या सुरुवातीला दिल्ली विधानसभेची निवडणूक होणार आहे. या पाश्वर्भूमीवर आपचे खच्चीकरण करण्याचा भाजपचा प्रयत्न असल्याचा आरोप पक्षाकडून करण्यात येतो. ज्येष्ठ समाजसेवक अण्णा हजारे यांच्या ‘जनलोकपाल आंदोलना’तून आम आदमी पार्टीच्या स्थापनेची पाळेमुळे रोवली गेली. नागरी समाज चळवळीत सहभागी असलेल्यांनी निवडणुकीच्या राजकारणात पडावे का, यावरून आधी मतभिन्नता होती. पण चळवळीला मिळालेला पाठिंबा बघून राजकीय भूमिका घेतलीच पाहिजे, असा केजरीवाल व अन्य नेत्यांचा आग्रह होता. यातूनच आम आदमी पार्टीची स्थापना झाली. प्रचलित राजकीय पक्षांपेक्षा आमचा पक्ष वेगळा असेल, असे केजरीवाल यांनी जाहीर केले. पक्षाचा कारभार पारदर्शक पद्धतीने चालेल आणि पक्षात सामूहिक निर्णय प्रक्रिया असेल, अशी भूमिका मांडण्यात आली होती. पक्षाला ‘झाडू’ हे चिन्ह मिळाल्याने हा झाडू सारी घाण साफ करेल, असा दावाही करण्यात आला होता. पण अन्य पक्षात होते तसाच प्रकार ‘आप’बाबतही झाला. केजरीवाल यांच्यावर एकाधिकारशाहीचा आरोप करत संस्थापक सदस्यांसह काही नेत्यांनी सुरुवातीलाच ‘आप’ला रामराम ठोकला. ज्या काँग्रेस सरकारच्या भ्रष्टाचाराविरोधात रणिशग फुंकले त्याच काँग्रेसबरोबर दिल्लीत सत्तास्थापनेचा निर्णय ‘आप’ने भाजपला दूर राखण्यासाठी घेतला. अर्थात तो प्रयोग अल्पजीवी ठरला. नंतर दिल्लीकरांनी आम आदमी पार्टीला भरभरून पाठिंबा दिला. दहा वर्षांत ‘आप’ला राष्ट्रीय पक्षाचा दर्जाही मिळला. लागोपाठ दोन पराभवांनंतर काँग्रेसची देशभर पीछेहाट झाली. तेव्हा विरोधी पक्षाची जागा घेण्याचा आम आदमी पार्टीने प्रयत्न केला. पण दिल्ली, पंजाब, गोवा आणि गुजरात अशी काही ठरावीक राज्ये वगळता ‘आप’ला अन्यत्र बाळसे धरता आलेले नाही.

बिगर भाजपशासित राज्यांमध्ये केंद्रीय यंत्रणांचा वापर करून छोटो-मोठे पक्ष चिरडून टाकण्याचा भाजपचा प्रयत्न सुरू असल्याचा विरोधकांचा आरोप खरा मानला तरी ‘आप’ हा या अन्य पक्षांपेक्षा निराळा आहे की तोही केजरीवाल यांचा एकखांबी तंबू आहे, हे यापुढल्या घडामोडींतून स्पष्ट होणार आहे. आपचा घात भाजपने ईडीच्या साथीने केला की नाही, यापेक्षाही असे राजकीय अपघात पचवण्याचे नैतिक बळ पक्षाच्या कार्यकर्त्यांकडे तसेच समर्थकांकडे दिसते की नाही, हे महत्त्वाचे आहे.