मनातलं कागदावर: संचित

‘‘इथून सूर्य संकुलात जाणारी बस मिळेल का?’’

‘‘हो काका, मलाही तिकडेच जायचं आहे. चला.’’ एका तरुणानं मला आश्वस्त करत सांगितलं आणि आम्ही एकत्रच गाडीत चढलो. ही घटना परवाची, मी माझ्या प्रकाशकांकडे नुकताच लिहिलेला लेख देऊन परतत होतो तेव्हाची. तो तरुण आणि मी वारजे नाका ते आरडीजे महाविद्यालयाच्या बस थांब्यापर्यंतच्या प्रवासाचे सहप्रवासी. तरीदेखील तो मुलगा माझ्या चांगलाच लक्षात राहिला.

‘‘ काका, तुम्ही इकडे कुठे?’’ कालच ओळख झालेल्या त्या तरुणाची पुन्हा आज गाठ पडली. हा खरोखर योगायोगच होता. खरं तर माझा रस्ता चुकला आणि तो भेटला. आम्ही दोघं परतीच्या प्रवासाला निघालो. आमची बस एकच होती. कालच झालेल्या भेटीनंतर आज परत आम्ही असे अचानक भेटलो याचं आम्हा दोघांनाही आश्चर्यच वाटलं.

बसमध्ये शिरताच समोरच कंडक्टर आला आणि त्याने माझं तिकीट काढलं देखील! जणू काही मी त्याचा नातेवाईकच होतो. एका छोट्या आणि योगायोगाने झालेल्या भेटीनं आम्ही जवळ आलो होतो. आसनस्थ होताच तो नको नको म्हणत असताना मी तिकिटाचे पैसे त्याच्या खिशात कोंबलेच.

आम्हा दोघांना बसमध्ये शेजारीशेजारीच जागा मिळाली. सहाजिकच आमच्या गप्पा सुरू झाल्या. त्याचे नाव संचित. वडील संगीतकार आणि आई स्त्री रोगतज्ज्ञ अशा सुशिक्षित आणि सधन जोडप्याचा तो मोठा मुलगा होता. अकरावीत शिकत होता.

‘‘तू अशा अप्रसिद्ध महाविद्यालयात कसा काय प्रवेश घेतलास?’’ मी कुतूहलाने त्याला विचारलं.

‘‘अहो, तो प्रवेश फक्त नोंदणीसाठी असतो. आम्ही कॉलेजात शिकायला जातच नाही. ‘एजनिक्स अकादमी’ मध्ये क्लासला जातो. सकाळी सात ते दुपारी बारा वाजेपर्यंत क्लासला जायचं, प्रॅक्टिकल करायला. आठवड्यातून फक्त दोनदा कॉलेजात जायचं.’’ संचितने सांगितलं.

मला ही माहिती नवीनच होती. संचित म्हणाला. ‘‘काका, हे त्या कॉलेजसाठीही फायद्याचंच असतं. नावाजलेले प्राध्यापक अकादमीत असतात. तेथे त्यांना भरपूर पैसे मिळतात. आणि आम्हा मुलांनादेखील कॉलेज नकोच असतं. सबमिशनची कटकट नाही. अकादमी आमची सर्व जबाबदारी घेते. त्यांचा देखील प्रतिष्ठेचा प्रश्न असतोच ना?’’ संचित व्यवहार सांगत होता.

नोंदणीसाठी कॉलेजची फी आणि शिक्षणासाठी अकादमीची फी. दोन्हीकडून पिळवणूक. मग विद्यार्थी बऱ्याचदा पिळवणूकच शिकतो. शिकला की तो शिक्षणासाठी झालेले अवाढव्य पैसे कसे वसूल करायचे याच विवंचनेत असतो.

नुकताच दहावीतून अकरावीत गेलेला संचित सत्य परिस्थितीची दाहकता सांगत होता. जरा विषयांतर करावं म्हणून मी त्याला विचारलं. ‘‘घरी कोण कोण असतं?’’

‘‘ आई, बाबा, मी आणि मोठी बहीण. माझे बाबा खूप हुशार आहेत. ते पूर्वी एका कंपनीत काम करायचे. त्या कामाचा कंटाळा आला म्हणून त्यांनी नोकरी सोडली आणि त्यांना आवडणाऱ्या संगीत क्षेत्रात आता ते काम करतात.’’

‘‘नक्की काय करतात? म्हणजे गायक आहेत का वादक आहेत?’’

संचितने तोंडावर बोट ठेवलं आणि हळूच तो माझ्या कानाशी कुजबुजला, ‘‘इथे नको. नंतर सांगतो.’’

तेवढ्यात त्याचा मोबाइल वाजला. बहुधा तो त्याच्या आईचा होता. ती त्याला कुठे आहेस म्हणून विचारात होती.

‘‘आईचा फोन ना?’’ मी विचारलं.

‘‘ हो! बघाना. हा मोबाइल म्हणजे माझ्यावर ठेवलेला पहारेदारच आहे.’’

‘‘ म्हणजे?’’

‘‘मला सतत लाइव्ह लोकेशन ऑन करून ठेवावं लागतं. घरी गेल्यावर माझा मोबाइल आई तपासते. मी मोबाइल फोनवर काय बघतो हे तिला तपासायचं असतं.’’

‘‘ बाप रे! हे म्हणजे फारच झालं.’’

‘‘ मला माहीत आहे, हे ती सर्व माझ्या काळजीपोटीच करते हो. तिचं काही फार चुकतंय, असं मला वाटत नाही. मग मीसुद्धा घरी पोहोचायच्या आधी काही गोष्टी डीलिट करतो, हा भाग वेगळा. मलादेखील दोस्तांच्या बरोबर राहायला हवं ना? बरोबर ना काका?’’ संचित हुशार आहे हे मला जाणवलं. तो दोन्हीमधला तोल सांभाळत होता.

‘‘काय करते रे तुझी आई?’’ मी विचारले.

या प्रश्नावर देखील त्याने ‘इथे नको नंतर सांगतो,’ असं सांगितलं.

आमचा शेवटचा थांबा आला. दोघेही बसमधून उतरलो. रस्ता ओलांडून दुसऱ्या बाजूला आलो. एका झाडाच्या सावलीत संचितने मला थांबवलं. रस्त्याच्या पलीकडे एक मोठी इमारत दिसत होती. संचित म्हणाला, ‘‘काका त्या इमारतीवरील पाटी वाचा.’’

मी डोळे किलकिले करून ती पाटी वाचली, ‘बोरकर मॅटर्निटी हॉस्पिटल.’

‘‘हे माझ्या आईचे हॉस्पिटल आहे. आणि तो शेजारचा मोठा बॅनर बघा.’’

त्याच इमारतीवर एक मोठा बॅनर होता. प्रसिद्ध संगीतकार बी. स्वरानंदांच्या एका संगीत कार्यक्रमाची ती जाहिरात होती.

‘‘हे बी. स्वरानंद कोण माहीत आहेत का?’’

‘‘अरे त्यांना कोण ओळखत नाही?’’

‘‘ते माझे वडील आहेत.’’

मी क्षणभर संचितकडे बघतच राहिलो. इतक्या मोठ्या आई-वडिलांचा हा मुलगा आणि याला आईबाबांबद्दल जाहीर सांगायचं नाही हे ऐकून मला नवलच वाटलं.

‘‘ अरे मग चांगलेच आहे की. तू एवढ्या प्रसिद्ध स्त्रीरोगतज्ज्ञ आईचा आणि प्रसिद्ध संगीतकाराचा मुलगा आहेस. हे खरं तर तू अभिमानाने सांगितलं पाहिजेस.’’ मी संचितला म्हणालो.

‘‘अहो काका, सध्या मला तेच तर नको आहे. मी प्रसिद्ध आईबापाचा मुलगा आहे असं सांगितलं तर माझं स्वतंत्र अस्तित्वच राहणार नाही. माझ्याकडे लोक वेगळ्याच नजरेने बघायला लागतील. माझ्याकडून लोकांच्या अपेक्षा ठरून गेलेल्या असतील. मी काय करायला हवं, मी कोण व्हायला हवं, हे लोकच ठरवतील. मला तेच नको आहे. मी संगीताचा दुस्वास करत नाही, पण मी बाबांसारखा संगीतात फार रमतही नाही. मला डॉक्टर व्हायचं नाही. मी एवढ्या बड्या आईबापाचा मुलगा आहे हे कळल्यावर माझे सध्या असलेले मित्र माझ्यापासून कदाचित दुरावतील असं वाटतं. मला अगदी साध्यासुध्या मुलाप्रमाणे जगायचं आहे. मला माझी स्वत:ची ओळख निर्माण करायची आहे.’’ संचित त्याचं मनोगत मोकळेपणानं मला सांगत होता. त्याचे विचार खरंच स्तुत्य होते.

‘‘तुझ्या आईबाबांना तुझे हे विचार माहीत आहेत का?’’

‘‘हो, त्यांना मी हे स्पष्ट सांगितलं आहे. म्हणूनच तर मला असा या साध्या बसने प्रवास करता येतो. तुम्ही आमच्या घरी याल तर दोन परदेशी गाड्या ड्रायव्हर सकट सतत दाराशी उभ्या असतात. मी म्हणायचा अवकाश ते मला अकादमीपर्यंत सोडतील आणि संध्याकाळी मला परत नेण्यासाठी तिथेच थांबून देखील राहतील.’’

मला संचित आणि त्याच्या आईबाबांचं कौतुक वाटलं. आईची काळजी रास्त वाटली. संचित आणि त्याचे आईबाबा खऱ्या अर्थाने एकमेकांचे संचित आहेत हे नक्की.

संचितचं घर जवळ आलं. दोन भेटीत आमच्यात घट्ट नातं निर्माण झाल्यासारखं मला वाटलं. ‘पुन्हा भेटू’ असं म्हणत आम्ही एकमेकांचा निरोप घेतला.

त्याची आणि माझी पुन्हा भेट होईल का माहीत नाही. पण आज झालेली भेट मात्र माझ्या कायम स्मरणात राहील.